Hypertextuality and Historicity in the Gospels

Bartosz Adamczewski, Hypertextuality and Historicity in the Gospels,  European Studies in Theology, Philosophy and History of Religions 3, wydawnictwo Peter Lang, Frankfurt am Main – Berlin – Bern – Bruxelles – New York – Oxford – Wien 2013, ss. 241

Książka Bartosza Adamczewskiego zatytułowana „Hypertextuality and Historicity in the Gospels” stanowi cenną i nowatorską monografię ubogacającą teologiczne i egzegetyczne badania nad ewangeliami. Zaznaczyć trzeba, że w biblistyce światowej problematyka tzw. „hypertekstualności” jest stosunkowo mało przebadana, natomiast wyniki tych badań w znacznym stopniu ubogacić mogą nie tylko analizy egzegetyczne poszczególnych perykop, ale także mogą podsunąć nowe rozwiązania w zakresie „quest for historical Jesus”. We wstępie do książki oraz we wprowadzeniach do poszczególnych rozdziałów autor przedstawia w sposób skondensowany status questionis badań nad hypertekstualnością i historycznością ewangelii. Rozdział pierwszy monografii poświęcił hypertekstualności, podając konkretne przykłady tekstów ewangelijnych (Mk 5,1-20; Łk 11,2-4; Mt 2,1-12 i J 21,1-14) skonfrontowanych z tekstami z Ga, Dz czy „Odyseją” Homera. Konfrontacja ta, prowadzona w sposób systematyczny i wręcz detaliczny, pozwala na wyciągnięcie słusznych wniosków zawartych w konkluzji pierwszego rozdziału. Teza, iż ewangeliści bazowali na wspomnianych tekstach Ga, Dz czy „Odysei”, choć początkowo wydawać się może czytelnikowi mało wiarygodna, okazuje się ostatecznie silnie uargumentowana w analizach prowadzonych przez ks. Adamczewskiego.

Czytelnik zadaje sobie pytanie: skoro rzeczywiście ewangeliści bazowali na wspomnianych fragmentach innych dzieł literackich, to jak wygląda sprawa historyczności materiału zapisanego w ewangeliach? Autor zdaje się czytać w myślach czytelnika i drugi rozdział monografii poświęca temu właśnie zagadnieniu. Nakreśla problem historyczności materiału ewangelicznego sięgając po tło starotestamentowe, wczesnochrześcijańską tradycję ustną, pisma Pawłowe, źródło Q, wzmianki u Flawiusza, Pliniusza Młodszego, Tacyta, Swetoniusza, ewangelie kanoniczne i apokryficzne oraz po wzmianki u niektórych ojców Kościoła. Nie zabrakło w monografii także odniesienia do badań współczesnych w tej dziedzinie. Analizy przeprowadzone w drugim rozdziale pozwoliły Autorowi wysunąć kryteria przydatne do rekonstrukcji „Jezusa historii” oraz zaprezentować próbkę tej rekonstrukcji.

Teza Autora, iż wiele epizodów opisanych w ewangeliach nie sięga bezpośrednio do konkretnych wydarzeń historycznych, ale powstało raczej w  oparciu o zjawisko „hypertekstualności”, budzić może pytania, na ile tego typu badania mieszczą się w tradycyjnej nauce Kościoła. Rezolutne sięgnięcie po wybrane fragmenty oficjalnych dokumentów Kościoła ostatnich dziesięcioleci oraz książkę Josepha Ratzingera Jesus of Nazareth (w ostatnim rozdziale książki) rozwiewa wszelkie wątpliwości.

Logiczna struktura pracy pozwoliła Autorowi na wyciągnięcie słusznych wniosków zawartych w konkluzji całej monografii. Pisana jest ona językiem naukowym, precyzyjnym, a jednocześnie zrozumiałym. Fakt, iż powstała po angielsku, wpisuje ją w dorobek biblistyki światowej, w której swój wkład mają także polscy bibliści. Zauważyć trzeba także, że nie jest to pierwsza praca ks. Adamczewskiego poświęcona zjawisku hypertekstualności, co czyni go znakomitym znawcą tej dziedziny badań nad Ewangeliami. Bardzo cieszy fakt, że polski biblista, publikujący po angielsku, przeciera nowe szlaki w teologii biblijnej i egzegezie. Nie ulega wątpliwości, że książka ks. Adamczewskiego godna jest polecenia najwybitniejszym znawcom tematyki i powinna ona ubogacić światowy rynek teologiczny w zakresie biblistyki i teologii. Nie ulega wątpliwości, że jest to książka kontrowersyjna, a to ze względu na odwagę w stawianiu nowych tez przez Autora. I nawet jeśli z biegiem czasu okaże się, że niektóre z tych tez zostaną przez badaczy obalone, to czyż nie na tym polega rozwój nauki i prawdziwie akademicka polemika?

„Bartosz Adamczewski, Hypertextuality and Historicity in the Gospels, European Studies in Theology, Philosophy and History of Religions 3, Frankfutr am Main – Berlin – Bern – Bruxelles – New York – Oxford – Wien 2013, ss.241”, Życie Konsekrowane 5 (2013) 131-132 [rec.]