Eucharystia w tradycji biblijnej. Zapowiedzi – ustanowienie – ku teologii, Wydawnictwo „Chronicon”, ISBN 978-83-964889-3-0, Wrocław 2022, ss. 1136.
Opis
Praca, której główny tytuł brzmi Eucharystia w tradycji biblijnej, zawiera trzy zasadnicze części. Pierwsza poświęcona została biblijnym zapowiedziom Eucharystii, druga – jej ustanowieniu, trzecia zaś zagadnieniom teologicznym. Ukazując biblijne zapowiedzi Eucharystii zatrzymano się nad kultem ofiarniczym, zarówno przedświątynnym (ofiary Abla, Melchizedeka i Abrahama), jak i sprawowanym w świątyni jerozolimskiej oraz omówiono Paschę Izraela ze szczególnym uwzględnieniem motywu manny jako chleba z nieba. Prezentując kult świątynny i poszczególne typy ofiar, zwrócono uwagę na ideę kapłaństwa i zapowiedzi nowego kapłaństwa i nowej świątyni oraz wskazano na chleby pokładne jako niezwykle wyraźną zapowiedź Eucharystii. Przy prezentacji Paschy Izraela koniecznym okazała się analiza tekstów związanych z exodusem i postacią Mojżesza, a także refleksja takimi figurami Eucharystii, jakimi są baranek Boży, woda wyprowadzona ze skały oraz krew przymierza. Kolejne rozdziały pierwszej części poświęcone zostały omówieniu zapowiedzi nowego przymierza zapisane u proroków (Jeremiasz, Ezechiel, Ozeasz) i idei uczty mesjańskiej w nowej Ziemi Obiecanej. W zakończeniu tej części monografii powraca motyw chleba w kontekście cudownych rozmnożeń i tematyka symboliki eucharystycznej w tzw. sectio panis Ewangelii Marka; pojawia się tu także omówienie czwartej prośby Modlitwy Pańskiej. Ostatnią zaprezentowaną zapowiedzią Eucharystii jest Janowy motyw „godziny Jezusa”.
Część druga monografii dedykowana została ustanowieniu Eucharystii. Składa się ona z pięciu rozdziałów. W pierwszym omówiono żydowski seder w jego rozwoju historycznym od czasów exodusu do czasów Jezusa. Przy omawianiu poszczególnych etapów uczty paschalnej zwrócono uwagę szczególnie na te, które odegrają istotną rolę przy interpretacji tekstów o ustanowieniu Eucharystii, a zwłaszcza słów konsekracyjnych, czyli tych, które Jezus wypowiedział nad chlebem i winem. W rozdziale drugim zatrzymano się nad zagadnieniem chronologii ostatniej wieczerzy, a także przeprowadzono dyskusję nad jej charakterem paschalnym. Spór o datę ostatniej wieczerzy trwa wśród egzegetów i historyków przynajmniej kilkadziesiąt lat, dlatego sporo miejsca poświęcono omówieniu kilkunastu hipotez próbujących rozwiązać tę kwestię. Zdania biblistów podzielone są także w kwestii tego, czy ostatnia wieczerza była ucztą paschalną, czy też nie, stąd koniecznym stało się przybliżenie obydwu stanowisk i opowiedzenie się za jednym z nich. W rozdziale trzecim dokonana została analiza egzegetyczna i (częściowo) teologiczna tekstów o ustanowieniu Eucharystii, zaliczanych do dwóch tradycji, antiocheńskiej i jerozolimskiej, wydobywając wspólny dla nich przekaz. W rozdziale czwartym zwrócono uwagę na elementy nowości, które Jezus wprowadził do tradycyjnej żydowskiej uczty paschalnej: utworzył nowy krąg biesiadników, którym nie musi już być tylko krąg rodzinny; nadał zupełnie nowe znaczenie spożywaniu chleba i wina; podał apostołom jeden kielich z Jego Krwią (choć każdy miał przed sobą swój własny kielich); nakazał powtarzać Jego gesty i słowa na „pamiątkę”; być może nie nakazał przygotowania baraniny na tę ucztę i pominął podanie czwartego, wieńczącego obrzędowy seder kielicha wina. To ostatnie zagadnienie jest na tyle istotne, że omówiono je w odrębnym, piątym rozdziale drugiej części monografii.
Z audycji w TVP Wrocław rozmowa z red. P. Trawką (17.09.2022)
Część trzecia zatytułowana została Ku teologii. Skoro dwie poprzednie części nosiły proste tytuły – Zapowiedzi i Ustanowienie – czemu ostatnia część nie może być zatytułowana po prostu: Teologia? Odpowiedź może być tylko jedna: osadzona w Biblii teologia Eucharystii jest dziedziną tak obszerną, że zarysowanie choćby najważniejszych jej kierunków wypełniłoby kilka tomów. Dodajmy, że nie chodzi o teologię Eucharystii rozumianą całościowo, ale jedynie o jej biblijne osadzenie. Pismo Święte stoi u podstaw bardzo wielu nurtów, w kierunku których rozwijać można teologiczną naukę o Eucharystii. Naszym zadaniem jest jedynie zasygnalizowanie tych kierunków, wskazując na najbardziej zasadnicze teksty biblijne, które leżą u ich podstaw. Zadanie to staraliśmy się zrealizować w czterech etapach. W rozdziale pierwszym ukazano, w jaki sposób zostały zrealizowane omówione wcześniej zapowiedzi Eucharystii, a także to, co jeszcze przed nami – w jaki sposób Eucharystia daje nam przedsmak (uczestnictwo) w eschatologicznej uczcie mesjańskiej. Rozdział drugi przywołuje te teksty Nowego Testamentu, w których mowa jest o praktyce sprawowania Eucharystii w pierwotnym Kościele (np. we wspólnocie jerozolimskiej, w Troadzie czy Koryncie). Wszystkie te wzmianki nacechowane są dużym ładunkiem teologicznym, który w skrótowej formie zostanie przybliżony Czytelnikom. Podjęta zostanie także próba wyjaśnienia, w jaki sposób zrodziła się w pierwotnym Kościele praktyka świętowania niedzieli zamiast szabatu. W rozdziale trzecim przedstawiona zostanie Eucharystia w podwójnym wymiarze: jako ofiara i uczta; a ponieważ jest ona ofiarą i ucztą nowego przymierza, naturalnym wydaje się wskazanie na ową nowość w stosunku do przymierza synaickiego. Ostatni rozdział monografii porusza problematykę eschatologicznej uczty mesjańskiej, której – jak wspomniano – Eucharystia daje przedsmak i zapewnia w niej uczestnictwo.
Spis treści
WSTĘP
(ks. prof. R. Bartnicki)
WPROWADZENIE
Żydowska tożsamość Jezusa
Jezus a judaizm
Źródła
Stan badań
W kwestii metodologii
ZAPOWIEDZI
PRZEDŚWIĄTYNNY KULT OFIARNICZY
Ofiara Abla
Ofiara Melchizedeka
Ofiara Abrahama
PASCHA IZRAELA
Pierwsza Pascha Izraela i nakaz jej powtarzania
Mojżesz i nowy Mojżesz
Exodus i nowy exodus
Baranek Boży
Woda ze skały
Krew przymierza
CHLEB Z NIEBA I NOWY CHLEB Z NIEBA
Manna jako chleb z nieba w Pięcioksięgu
Manna jako chleb z nieba u Proroków i w Pismach
Mowa eucharystyczna
Manna w Pierwszym Liście do Koryntian
Manna w Liście do Hebrajczyków
Manna w Apokalipsie
ŚWIĄTYNNY KULT OFIARNICZY
Świątynia i nowa świątynia
Kapłaństwo starotestamentowe i nowe kapłaństwo
Ofiary świątynne
Ofiara i uczta todah
Chleby obecności
Zrywanie kłosów w szabat
ZAPOWIEDZI NOWEGO PRZYMIERZA
Nowe przymierze u Jeremiasza – zapowiedź pierwsza (Jr 30, 5-11)
Nowe przymierze u Jeremiasza – zapowiedź druga (Jr 31,31-34)
Nowe przymierze u Jeremiasza – zapowiedź trzecia (Jr 32,37-41)
Nowe przymierze u Ezechiela – zapowiedź pierwsza (Ez 16,59-63)
Nowe przymierze u Ezechiela – zapowiedź druga (Ez 36,24-28)
Nowe przymierze u Ozeasza (Oz 2,4-25)
UCZTA MESJAŃSKA W NOWEJ ZIEMI OBIECANEJ
Nowa Ziemia Obiecana
Idea uczty w starożytnym Izraelu
Uczta mesjańska w zapowiedziach Starego Testamentu
Uczta mesjańska w literaturze międzytestamentalnej
Uczta mesjańska w zapowiedziach Nowego Testamentu
CHLEB – ROZMNOŻENIA I SYMBOLIKA EUCHARYSTYCZNA
Rozmnożenia chleba w Księgach Królewskich
Rozmnożenia chleba w Ewangeliach
Sectio panisw Ewangelii Marka
Czwarta prośba Modlitwy Pańskiej
GODZINA JEZUSA
Najmłodszy z apostołów
Cierpienie Mesjasza
Nowe wino
Nowy kult
Nowe słuchanie Boga
Nowy chleb
Męka i śmierć
USTANOWIENIE
SEDER
Wybranie i ofiarowanie baranka
Pokropienie drzwi krwią baranka
Przebieg wieczerzy paschalnej
SPÓR O DATĘ I PASCHALNY CHARAKTER
Hipoteza odmiennego liczenia godzin dnia i jej modyfikacje
Hipoteza harmonistyczna
Hipoteza antycypacji
Hipoteza przeniesienia daty święta
Hipoteza dwóch kalendarzy – esseńska
Hipoteza saducejska
Hipoteza kalendarza egipskiego
Hipoteza Paschy Jezusa
Hipoteza filologiczna
Hipoteza wieczerzy pożegnalnej
Hipoteza uczty todah
Nowa propozycja
Paschalny charakter ostatniej wieczerzy
TRADYCJA ANTIOCHEŃSKA I JEROZOLIMSKA
Kontekst poprzedzający: polecenie przygotowania Paschy
Specyfika tradycji antiocheńskiej
Specyfika tradycji jerozolimskiej
Zasadniczy przekaz obydwu tradycji
NOVUM
Krąg biesiadników
Kwestia baranka paschalnego
Nowe znaczenie chleba i wina
Jeden kielich
Idea pamiętania
Pominięcie czwartego kielicha
CZWARTY KIELICH
Scott Hahn o czwartym kielichu Ostatniej Wieczerzy
Słabe punkty hipotezy S. Hahna
Propozycja odmiennej interpretacji
KU TEOLOGII
OD ZAPOWIEDZI EUCHARYSTII KU ESCHATOLOGICZNEJ PEŁNI
Od zapowiedzi Eucharystii do ich realizacji
Od realizacji zapowiedzi Eucharystii ku eschatologicznej pełni
EUCHARYSTIA PIERWSZEGO KOŚCIOŁA IMPULSEM DLA TEOLOGII
Łamanie chleba w drodze do Emaus
Łamanie chleba we wspólnocie jerozolimskiej
Łamanie chleba w Troadzie i w drodze na Maltę
Łamanie chleba we wspólnocie korynckiej
Od soboty ku niedzieli
OFIARA I UCZTA NOWEGO PRZYMIERZA
Przymierze synajskie i nowe przymierze
Eucharystia jako ofiara
Eucharystia jako uczta
ANTYCYPACJA UCZTY MESJAŃSKIEJ
Eucharystia niebiańska
Obecność i przyjście
Zjednoczeni w miłości
ZAKOŃCZENIE
WYKAZ SKRÓTÓW
BIBLIOGRAFIA
***
Ze wstępu ks. prof. Romana Bartnickiego (Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie):
Z wielką radością witamy wielkie dzieło wybitnego polskiego biblisty z Wrocławia, ks. prof. dr. hab. Mariusza Rosika. Ksiądz Profesor obdarzył nas już wieloma publikacjami z zakresu wprowadzeń do starożytnej literatury żydowskiej, teologii biblijnej Starego i Nowego Testamentu, pracą poświęconą rozchodzeniu się dróg Kościoła i Synagogi oraz komentarzami do ksiąg biblijnych. Tym razem opracował monumentalne dzieło poświęcone Eucharystii. (…)
Uczestnicząc w Eucharystii zapewniamy sobie udział w przyszłej chwale, w uczcie niebiańskiej. Już dzisiaj będąc na Eucharystii, śpiewając Sanctus, Sanctus, Sanctus – Święty, Święty, Święty jesteśmy w doborowym towarzystwie aniołów, archaniołów, serafinów, cherubinów i wszystkich błogosławionych i świętych. Także w niebie będziemy w tym wspaniałym towarzystwie, będziemy śpiewać razem z chórami niebiańskimi, adorować Boga Jedynego w Trójcy Świętej, ucztować na mesjańskim bankiecie, zjednoczeni w miłości z Bogiem i wszystkimi zbawionymi.
Dziękujemy Księdzu Profesorowi za to, że ukazał nam taką perspektywę i doprowadził nas aż do tego ostatecznego celu naszej ziemskiej wędrówki.
***
Z recenzji ks. prof. Artura Maliny (Uniwersytet Śląski w Katowicach):
Wśród wielu publikacji, które traktują jednocześnie o Biblii i Eucharystii, nie ma takiej pozycji jak Eucharystia w tradycji biblijnej. Zapowiedzi – Ustanowienie – Ku teologii ks. prof. Mariusza Rosika. Tytuł trafnie oznacza cel oraz przedmiot zawartych w niej wszechstronnych i wnikliwych analiz. Tę samą jakość mają też wcześniejsze publikacje znakomitego znawcy Biblii. Zawsze intepretuje on jej teksty jako dokumenty historyczne, a zarazem jako świadectwa objawienia Bożego.
Dzięki tak dobrze napisanej książce można pełniej rozpoznać znaczenie doniosłej prawdy wyrażonej także w Pierwszej Modlitwie Eucharystycznej, kiedy mówi o darach złożonych przez Abla oraz ofiarach składanych przez Abrahama i Melchizedeka jako zapowiedzi doskonałej Ofiary Chrystusa.
Kanon Rzymski – przez wyliczenie tylko tych trzech osób Starego Testamentu – przypomina wszystkie postacie, wydarzenia, miejsca i czasy święte, zwiastujące Eucharystię i jej ustanowienie przez Chrystusa oraz odkrywające swój rzeczywisty sens dopiero w świetle Jego życia, śmierci i zmartwychwstania, których owocem i darem dla Kościoła jest Eucharystia. Czytelnik tej książki będzie pewnie prowadzony po fascynujących szlakach biblijnych do tej samej prawdy.
***
Z recenzji ks. prof. Wojciecha Pikora (Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu):
W polskiej literaturze biblijnej mamy wiele prac poświęconych Eucharystii, jakkolwiek koncentrują się one zwykle na wybranych tekstach Pisma Świętego przybliżających określony aspekt tego sakramentu. Uwagę przyciągają przede wszystkim ewangeliczne teksty mówiące o ustanowieniu Eucharystii podczas ostatniej wieczerzy, a szczególnie słowa konsekracji. Brakuje wciąż całościowego spojrzenia na biblijne korzenie Eucharystii, nie tylko w kontekście jej ustanowienia, ale również jej zapowiedzi, jak i wypełnienia w perspektywie obecnego czasu. Tę lukę wypełnia książka ks. prof. Mariusza Rosika nosząca tytuł Eucharystia w tradycji biblijnej. Zapowiedzi – ustanowienie – ku teologii.
Monografia jest monumentalna i to nie tylko z powodu swej objętości. Budzi ona w czytelniku respekt, który trzeba pokonać, by odkryć bogactwo, różnorodność i głębię zawartych w niej treści. Lekkość narracji, literacki język, liczne dygresje poszerzające horyzont myślenia sprawiają, że dyskurs naukowy jest podporządkowany wprowadzeniu czytelnika w osobiste doświadczenie Eucharystii. Stąd z powodzeniem trzeci człon podtytułu książki, będący zarazem tytułem trzeciej, finalnej jej części, mógłbym brzmieć: „Ku Eucharystii”, w której naszym udziałem jest Pascha Chrystusa. O szczególnej wartości monografii ks. prof. Rosika stanowi ukazanie żydowskiego tła Eucharystii. Zwykle jest ono sprowadzane do Starego Testamentu. Wrocławski biblista nie ogranicza się jednak tylko do relektury starotestamentalnych zapowiedzi Eucharystii, lecz sięga również do bogatej pozabiblijnej tradycji judaizmu, która pozwala jeszcze lepiej zrozumieć nowość Paschy Jezusa celebrowanej w tym sakramencie. Ks. prof. Rosik przybliża nam najnowsze wyniki badań w tym zakresie, kompetentnie dyskutując i korygując wątpliwe opinii wyrażane nierzadko przez uznane w świecie nazwiska. W tym wszystkim prowadzi nas do odkrycia wartości egzystencjalnej i zbawczej Eucharystii, która celebrowana w teraźniejszości, daje nam przedsmak niebiańskiej uczty mesjańskiej. Tak ks. prof. Rosik prowadzi nas od teologii do duchowości Eucharystii, która jest źródłem życia ucznia Jezusa.
Kończąc lekturę monografii Eucharystia w tradycji biblijnej, przyszły mi na myśl słowa, którym Jezus zakończył swój dzień nauczania w przypowieściach w Ewangelii Mateusza: „Każdy uczony w Piśmie, który stał się uczniem królestwa niebieskiego, podobny jest do ojca rodziny, który ze swego skarbca wydobywa rzeczy nowe i stare” (Mt 13,52). Te słowa doskonale oddają charakter pracy ks. prof. Rosika, który ze swego skarbca nie tylko wiedzy biblijnej, ale też swego doświadczenia wiary wydobywa wciąż rzeczy nowe i stare, by przybliżyć nas do Chrystusa, o którym autor Listu do Hebrajczyków pisał: „Jezus Chrystus – wczoraj i dziś, ten sam także na wieki” (Hbr 13,8).
Polub stronę na Facebook