Dariusz Iwański, The Dynamics of Job’s Intercession, Analecta Biblica 161, Pontificio Istituto Biblico, Roma 2006, ss. 391
Na biblijnym rynku wydawniczym ukazała się niedawno książka młodego biblisty polskiego, który ukończył studia na Papieskim Instytucie Biblijnym i Uniwersytecie Gregoriańskim w Rzymie. Przez kilka lat pracował później w USA, wykładając biblistykę na jednym z tamtejszych uniwersytetów. Praca ks. Dariusza Iwańskiego nosi tytuł: The Dynamisc of Job’s Intercession. Przedmiotem badań autora jest Księga Hioba, a w niej zainteresują go przede wszystkim wypowiedzi Hioba mające charakter wstawienniczy. Tematyka ta, dotychczas częściowo opracowana już w różnych aspektach, została przez autora ujęta w inny, nowatorski sposób.
Poza wykazem skrótów, bibliografią, wstępem i zakończeniem, praca zawiera trzy zasadnicze części. Ich tytuły to kolejno: „Unity of the Book and Integrity of Job”, “Sin – Mediator – Atonement”, “The Dynamisc of Job’s intercession”. Księga Hioba należy do najbardziej intrygujących dzieł Biblii Hebrajskiej. Od wieków inspiruje ona egzegetów do coraz to nowych badań i poszukiwań. Ilość literatury egzegetycznej na temat tej księgi jest imponująca. Coraz trudniej znaleźć temat, który byłby jeszcze nie opracowany. Praca ks. Dariusza Iwańskiego dotyczy kwestii wstawiennictwa Hioba i jego znaczenia dla całości księgi. Autor stawia tezę, że wstawiennictwo Hioba w Epilogu jest bardzo dynamiczne i ma dwa wymiary – horyzontalny i wertykalny. Widziane w takiej perspektywie znacznie ubogaca nasze rozumienie całości dzieła. Wykazanie tej tezy jest zasadniczym celem rozprawy.
W swych badaniach nad tekstem ks. Iwański tekstem zaadaptował holistyczne podejście do tekstu, które obecnie dominuje w literaturze przedmiotu. Autor analizuje teksty metodą narracyjną, ale dla pełności obrazu uzupełnia swe obserwacje o niezbędne elementy tradycyjnej metody historyczno-krytycznej.
Cała praca podzielona jest na trzy duże części. W części pierwszej autor omawia ważkie kwestie dotyczące jedności księgi oraz prawości (doskonałości) Hioba. Wydaje się, że obie te kwestie są nierozerwalnie ze sobą związane. Ks. Iwański najpierw przedstawia i poddaje krytycznej ocenie twierdzenia zwolenników i przeciwników jedności księgi. Ostatecznie przekonuje do przyjęcia argumenty przemawiających za jednością księgi, bo nawet jeśli miała ona kilku autorów, to i tak liczy się zamysł ostatniego z nich, który odpowiedzialny jest za obecną kompozycję. W części pierwszej autor zajmuje się również przymiotami Hioba ukazując ich społeczny i religijny wymiar (Hi 1:1,8; 2:3). Ks. Iwański udowadnia, że prawość (doskonałość) Hioba była niezachwiana, nie tylko w Prologu, ale też pozostała taką poprzez całą księgę, znajdując swe potwierdzenie w Epilogu.
W części II, ks. Iwański kreśli tło dla wstawiennictwa Hioba. Zauważa najpierw bardzo interesującą zależność, która często przewija się w Biblii: grzech – mediacja – pokuta. Na tym tle chce ukazać w jakim stopniu Hiob koresponduje z biblijnym przekonaniem, że każdy grzech wymaga pokuty oraz, że w procesie „odpokutowywania” za przewiny mediacja (wstawiennictwo) innych osób wydaje się niezbędna. W tej części autor poświęca dużo uwagi analizie wierszy Hb 42:7-8, ukazując okoliczności, w których następuje wstawiennictwo Hioba za przyjaciółmi. Pośród najważniejszych problemów, jakie tu porusza jest kwestia Bożego gniewu oraz istota grzechu, jaki Bóg przypisał przyjaciołom. Bardzo ważką kwestią poruszoną w tym kontekście jest również rib czyli “kontrowersja”, której logika jest wszechobecna w dialogach.
W części trzeciej autor skupia się już wyłącznie na wstawiennictwie Hioba w Epilogu (42:10). Najpierw omawia on kwestię prawości Hioba, która dość nieoczekiwanie doznaje rehabilitacji w Epilogu. Następnie analizuje sprawę mówienia przez Hioba prawdy odnośnie do Boga. Pokazuje on, że Hiob rzeczywiście zyskał nowe spojrzenie na sprawy życia i stworzonego świata. Ta nowa perspektywa a także niezachwiana prawość wydają się być naturalnym tłem dla wstawiennictwa Hioba w epilogu. Aby mieć jeszcze pełniejszy ogląd całości, ks. Iwański proponuje, aby spojrzeć na Hioba w kontekście innych słynnych wstawienników Biblii Hebrajskiej: Abrahama, Mojżesza i Jeremiasza.
Wreszcie, autor analizuje wstawiennictwo Hioba w epilogu – akcentując dwa jego wymiary: wertykalny i horyzontalny. W wymiarze wertykalnym, pierwszym osiągnięciem wstawiennictwa Hioba (nawet zanim do niego doszło) jest odnowienie dobrej relacji z przyjaciółmi. Skąd to wiemy? Autor analizował wcześniej różne typy wstawiennictwa i zaobserwował, że osoba, która prosi o wstawiennictwo musi być w dobrej relacji ze wstawiennikiem. Nie rzadko osoba prosząca musi najpierw pozyskać sobie potencjalnego wstawiennika. Autor księgi Hioba nie wspomina o odnowieniu relacji pomiędzy Hiobem i jego przyjaciółmi, ale jednocześnie jest to tak oczywiste w kontekście innych przykładów wstawiennictwa, że nie wymaga specjalnego komentarza. Paradoksalnie zatem, sam fakt, że Hiob wstawiał się za swymi trzema przyjaciółmi w Epilogu mówi nam o pojednaniu, jakie nastąpiło pomiędzy Hiobem i jego przyjaciółmi.
Mówiąc o wertykalnym wymiarze wstawiennictwa Hioba, autor ma na myśli odnowienie relacji z Bogiem oraz ostateczne potwierdzenie prawości Hioba. Z wcześniejszych rozważań wynikało, że wstawiennikiem może być tylko osoba ciesząca się wyjątkową relacją z Bogiem oraz odznaczająca się równie wyjątkowymi cnotami. Sam fakt, iż Bóg życzy sobie, aby to właśnie Hiob wstawiał się za przyjaciółmi jest ostatecznym potwierdzeniem, że Hiob należy do grona wstawienników par excellence. Autor wydaje się wierzyć, że ukazanie horyzontalnego jak i wertykalnego wymiaru wstawiennictwa Hioba znacząco wpływa na nasze rozumienie dynamiki całego dramatu – nie tylko jego części narracyjnej.
Ks. Iwański operuje poprawnym i bogatym słownictwem, język rozprawy jest naukowy, aczkolwiek zrozumiały. Przejrzystość i zrozumiałość stylu jest dużym walorem pracy. Zwłaszcza części rozprawy poświęcone wyjaśnieniu tekstu pisane są barwnym, lecz precyzyjnym językiem. Taki styl bardzo ułatwia lekturę, a jednocześnie odznacza się walorem naukowości.