Nazaret jest dziś głównym miastem Galilei. Choć tu wychował się Jezus, za Jego czasów była to niewielka wioska położona w pobliżu Via Maris, głównego szlaku wiodącego z północy do Egiptu. Dziś miasto zamieszkiwane jest głównie przez ludność arabską, a nawet uznawane jest za nieformalną stolicę izraelskich Arabów. Położone jest w naturalnej niecce w Dolnej Galilei. Od najdawniejszych czasów chrześcijanie wiążą Nazaret z życiem Świętej Rodziny. Poświadcza to zapis wyznania niejakiego Konona, męczennika z czasów Decjusza (249-252 roku). Tuż przed śmiercią przyznawał się publicznie: „Jestem z Nazaretu w Galilei, jestem z rodziny Chrystusa, którego czczę od czasów moich przodków”.
Pod koniec VI w. nieznany z imienia pielgrzym z Piacenzy odwiedził Nazaret. W swoich zapiskach zanotował: „Dom Najświętszej Maryi został przekształcony w bazylikę, a jej ubrania są źródłem wielu cudów. Żydówki są tu piękniejsze niż gdziekolwiek indziej w kraju. Twierdzą, że jest to dar, jaki zesłała im Najświętsza Maryja, gdyż była ich krewną”.
Choć nie ma wśród badaczy zgody, czy rodzinne miasto Jezusa było również takim dla Maryi i Józefa (niektórzy obstają bowiem przy tezie, że Józef mieszkał w Betlejem), to jednak ponad płaskimi dachami wypiętrza się wspaniała Bazylika Zwiastowania, zbudowana w ubiegłym stuleciu na bazie wcześniejszego kościoła krzyżowców. Dwupoziomowa świątynia obudowuje grotę zwiastowania, w której Maryja miała otrzymać od archanioła cudowną wieść o poczęciu Jezusa. Sanktuarium przedstawia się doprawdy imponująco. Zbudowane z jasnego kamienia, ozdobione złotymi mozaikami i otoczone łacińskimi inskrypcjami, zaczerpniętymi z Łukaszowego opowiadania o zwiastowaniu, zachęca do głębokiej refleksji nad tajemnicą dziewiczego poczęcia i wcielenia Syna Bożego. Kopuła bazyliki przybiera kształt odwróconej lilii. Na placu przykościelnym widnieją wizerunki znanych obrazów maryjnych. Jest wśród nich wizerunek częstochowski, a w innym miejscu – Matki Bożej Kozielskiej. O Polsce przypomina także obraz Mieszka I z Dąbrówką oraz wizerunek biskupa Jordana.
Już samo wejście do bazyliki zachwyca. Na środkowych drzwiach przedstawiono szesnaście scen z życia Jezusa. Obrazują one np. dzieciństwo Jezusa i ucieczkę świętej Rodziny do Egiptu, chrzest Chrystusa w Jordanie i głoszenie kazania na górze. W górnej części drzwi przedstawiono symbole Trójcy świętej (oko opatrzności, krzyż i gołębica). W nawiązaniu do początku Listu do Hebrajczyków („Wielokrotnie i na różne sposoby przemawiał niegdyś Bóg do ojców przez proroków”; Hbr 1,1), ukazano postacie Adama, Abrahama, Mojżesza, Eliasza i Dawida. Natomiast w nawiązaniu do sceny powołania apostołów przez Jezusa, ukazano postacie Piotra, Jakuba, Jana, Mateusza i Jakuba, syna Alfeusza. Równie wymowne są drzwi boczne, które przedstawiają sceny i proroctwa starotestamentowe. Lewa strona obrazuje historię biblijną od stworzenia o ofiary Izaaka, prawa natomiast – od Dawida do Daniela. Na drzwiach południowych widnieje posąg Maryi oraz Jej symbol – lilia, a także motywy zaczerpnięte z Litanii Loretańskiej. Wypisano także słowa modlitwy „Salve, Regina” („Witaj, Królowo”). Na fasadzie bazyliki widnieją łacińskie fragmenty ewangelicznego opowiadania o zwiastowaniu. Wewnątrz górnego kościoła imponująco przedstawia się mozaika na ścianach prezbiterium. Przedstawia ona Kościół jako jeden, święty, powszechny i apostolski.
Kościół dolny Bazyliki Zwiastowania zbudowany został na fundamentach kościoła krzyżowców i mierzy 44 metry długości i 27 metrów szerokości. Przykryty został gwiaździstym sklepieniem i kopułą. W kolejnych trzech absydach zobrazowano sceny zwiastowania i ukrzyżowania oraz postacie Joachima i Anny. Kościół obudowuje skalną Grotę Zwiastowania, która stanowić miała dom Maryi. Dom wybudowano na sposób nabatejski: do naturalnej groty dobudowano kamienne ściany. Są tu jeszcze pozostałości judeochrześcijańskiej i bizantyjskiej budowli.
Zapewne potomkowie Józefa i Maryi dbali o ten dom przekształcony później na miejsce modlitwy. O tym, że od samego początku w tym miejscu sprawowano kult chrześcijański świadczą graffiti z greckimi słowami „Chaire, Maria” („Bądź pozdrowiona, Maryjo”), znak krzyża czy postać Jana Chrzciciela. W V w. powstała tu pierwsza bazylika, która została zniszczona w XI w., a już w XII odbudowana przez krzyżowców. Wiek później znowu uległa zniszczeniu, a odbudowano ją dopiero w XVIII stuleciu. Obecny kościół powstał w 1955 roku. Sama skalna grota ma wymiary 5,5 na 6 metrów. Stoją tu dwie kamienne kolumny, które mają upamiętniać postać Maryi i archanioła Gabriela. Pod ołtarzem umieszczono napis: „Verbum caro hic factum est” („Tutaj Słowo stało się Ciałem”). Można dostrzec fragmenty mozaik podłogowych, które przedstawiają krzyże. Ponieważ w 427 roku Teodozjusz zabronił umieszczać krzyże w posadzkach, stąd wniosek, że kościół bizantyjski musiał powstać przed tą datą. Warto wspomnieć, że gdy krzyżowcy w XIII w. stracili Nazaret, dom Maryi został przeniesiony najpierw na trzy lata do Chorwacji, a następnie do włoskiego Loreto (nazwa miasta pochodzi od wzgórza laurowego, na którym je wybudowano). Legenda głosi, że uczynili to aniołowie, de facto jednak byli to członkowie zamożnej rodziny De Angelis, którzy pragnęli ocalić cenną pamiątkę przed najazdem pogan. Archeologowie, którzy przeprowadzili badania w domku loretańskim (od którego nazwę bierze Litania Loretańska), dowodzą, że kamienie rzeczywiście przywiezione były z Ziemi Świętej.
