„Perspektywy biblijne” – czasopismo „Theologica Wratislaviensia” 6 (2011) ss. 180
Ewangelikalna Wyższa Szkoła Teologiczna opublikowała kolejny numer czasopisma „Theologica Wratislaviensia” pod red. S. Torbusa, zatytułowany „Perspektywy biblijne”. Wojciech Szczerba zajął się w swym artykule relacją apokatastazy i teologii. Podtytuł tekstu brzmi: „Teologiczny wymiar koncepcji wiecznego powrotu w greckiej tradycji filozoficznej” (ss. 17-32). Opracowanie zostało znakomicie ułożone strukturalnie (filozoficzna koncepcja wiecznego powrotu – apokatastasis, teologiczne uwarunkowania koncepcji wiecznego powrotu i wnioski). Tematyka poruszana w tekście jest niezwykle szeroka, gdyż należało sięgnąć zarówno do tradycji filozoficznej, jak i religijnej (teologicznej). Wydaje się jednak, że autor zachował odpowiednie proporcje sięgając do myśli starożytnych Greków i dokonując jej oceny z punktu widzenia teologii. Znacznym atutem opracowania jest także umiejętne łączenie danych biblijnych z odniesieniami do antycznej literatury filozoficznej i pism Ojców Kościoła. Tekst przybliża polskiemu czytelnikowi tę w gruncie rzeczy mało jeszcze opracowaną problematykę w polskiej teologii.
Bardzo wdzięcznym tematem zajęła się w swym artykule Agnieszka Kotlińska-Toma. Tytuł Jej tekstu jest następujący: „Hellenistyczne dramaty o tematyce biblijnej – zapomniana forma popularyzacji tradycji i religii żydowskiej” (ss. 51-66). Już samo zestawienie hellenizmu z judaizmem wydaje się frapujące; do tego dochodzi pośrednio także chrześcijaństwo jako religia, która wyłoniła się z judaizmu. Tematyka „biblijnych” dramatów hellenistycznych jest w Polsce mało opracowana, dlatego tym bardziej warta jest tego, by stać się przedmiotem osobnych badań. Analiza wybranych przez Autorkę dramatów okazuje się bardzo wnikliwa i rzetelnie udokumentowana w bogatych przypisach. Autorka porusza się wprawnie nie tylko po greckich tekstach, ale także po ich zawiłościach gramatycznych i stylistycznych. Tabele pojawiające się w artykule ułatwiają lekturę. Język jest bardzo precyzyjny, ale i klarowny zarazem. Warto chyba pomyśleć o osobnej monografii poruszającej tematykę dramatów hellenistycznych o tematyce biblijnej.
Artykuł Marii Łukaszewicz-Chantry nosi tytuł „Pramatka Ewa jako postać literacka w wybranych utworach renesansu. Italia, Niderlandy, Polska” (ss. 157-170). Autorka odnosi się w nim do renesansowej dyskusji na temat natury kobiety, biorąc jako paradygmat Ewę, której postać pojawia się w wielu renesansowych utworach literackich (np. Valens Acidalius, Henricus Cornelius Agrippa von Nettesheim, Giovanni Boccaccio, Baptista Mantuanus, Erazm z Rotterdamu, Andreas Alenus, Jan Kochanowski). Już samo odnalezienie literackiego motywu Ewy w gąszczu utworów przepięknej literatury renesansowej zasługuje na pochwałę. Dużym walorem opracowania jest nie tylko wnikliwa analiza utworów wskazanych wyżej autorów, ale także rzetelne ich zestawienie z danymi biblijnymi. Tekst (pisany niekiedy językiem niepozbawionym humoru) czyta się z dużą satysfakcją intelektualną.
Andreas Hahn jest autorem artykułu zatytułowanego „Kalwin i kanon Starego Testamentu w kontekście protestanckiej reformacji” (ss. 121-132). Walorem tekstu jest duża przejrzystość, która wyraża się w strukturze. Oprócz wprowadzenia, Autor mówi o kanonie Starego Testamentu podczas świtu reformacji, o poglądach Kalwina na ów kanon (tu szczególnie uwzględnia pisma deuterokanoniczne i ich wykorzystanie przez Kalwina, co prowadzi Go do słusznych wniosków), o kalwińskich wyznaniach o kanonie. Opracowanie pisane jest językiem naukowym, aczkolwiek zrozumiałym. Sama tematyka poruszona w artykule może stać się ważnym głosem w dialogu ekumenicznym.
Postacią Kalwina zajmuje się także Sebastian R. Smolarz w artykule zatytułowanym „Hermeneutyka Jana Kalwina: między metodą gramatyczno-historyczną a typologią i alegorią” (ss. 133-142). Autor zdaje się podzielać zdanie, iż Kalina uznać można za ojca nowoczesnego stylu pisania komentarzy biblijnych i nowoczesnej biblijnej ekspozycji. Po interesującym wstępie – wprowadzeniu w zagadnienie, Autor ukazuje najpierw kalwinowską typologię, a następnie alegorię. Analizy prowadzone na przykładach komentarzy Kalwina do wybranych fragmentów Biblii prowadzą do słusznych wniosków przedstawionych w podsumowaniu. Ten bardzo interesujący artykuł oparty został przede wszystkim o literaturę angielską, choć w przypadku Kalwina warto sięgać również po pozycje niemieckojęzyczne (zwłaszcza po pisma samego reformatora).
Interesujący temat w swoim artykule zatytułowanym „Odbiór Jana Kalwina w teologii Gisbertusa Voetiusa, szczególnie w jego doktrynie Boga” (ss. 143-156) podejmuje Andreas J. Beck. Tak sformułowany temat nakazuje najpierw przedstawić postać Voetiusa, co Autor czyni po wstępie, w pierwszej części swych wywodów. Następnie przedstawia poglądy teologiczne (doktrynę Boga) Voetiusa, który – w przeciwieństwie do Kalwina – nie odrzuca scholastycznych rozróżnień (pomiędzy wolą Bożą sprawiającą a dopuszczającą, czy potentia absoluta a ordinata). Zestawienie poglądów obydwu teologów dokonane zostało w sposób rzetelny i pogłębiony, a samo przybliżenie postaci i myśli utrechckiego teologa polskiemu czytelnikowi jest niezwykle ubogacające.
Niezwykle ciekawy jest artykuł Krzysztofa Morty zatytułowany „Bluszcz kontra dynia, czyli trudne początki Wulgaty” (ss. 91-120). Na podstawie przekładu jednego zaledwie wiersza z Jon 4,6 (LXX: kai. prose,taxen ku,rioj o` qeo.j koloku,nqh| kai. avne,bh u`pe.r kefalh/j tou/ Iwna tou/ ei=nai skia.n u`pera,nw th/j kefalh/j auvtou/ tou/ skia,zein auvtw/| avpo. tw/n kakw/n auvtou/ kai. evca,rh Iwnaj evpi. th/| koloku,nqh| cara.n mega,lhn) ukazuje translatorskie rozterki Hieronima i jemu współczesnych, a także oddaje dynamiczne dyskusje, jakie toczyły się pomiędzy znakomitościami świata teologicznego końca IV i początku V stulecia. Ten niezwykle wnikliwy tekst, pisany bardzo komunikatywnym i plastycznym językiem, oddaje także znakomity warsztat Autora, który wprawnie porusza się w gęstwinie translatorskich problemów łaciny, greki i hebrajskiego. Właśnie plastyczność języka niweluje brak podziału tekstu na mniejsze jednostki.
Stefan Nowicki jest autorem artykułu zatytułowanego „Bóg jako wróg i sojusznik na starożytnym Bliskim Wschodzie” (ss. 33-50). Autor sięga w nim po starożytne teksty pochodzące z terenu Mezopotamii, Syrii i Izraela, w których bogowie ukazywani są w związku z konfliktami wojennymi. Walorem artykułu jest fakt, iż starożytne podania czy inskrypcje są nie tylko relacjonowane, ale także wnikliwie analizowane. Rola bóstw w konfliktach wojennych zależy od kontekstu historycznego, geograficznego i religijnego. Te zróżnicowania zostały trafnie oddane w tym rzetelnym opracowaniu, pisanym jasnym i precyzyjnym językiem. Być może lekturę ułatwiłoby wprowadzenie wewnętrznej struktury w tekście (paragrafy czy podpunkty), jednak jej brak w niczym nie umniejsza walorów artykułu.
Gościwit Malinowski zajął się w swym artykule genezą Pięcioksięgu (ss. 67-90). W pierwszej części omawia szeroko tradycyjny pogląd o autorstwie Mojżeszowym, czyniąc przy tym liczne odniesienia do Biblii. O ile cytowanie fragmentów Nowego Testamentu po grecku wydaje się naturalne, o tyle odwoływanie się do tekstów Starego Przymierza w wersji LXX jest już mniej zasadne, gdyż powszechny i tradycyjny pogląd głosi, że oryginalnie były one spisane w zdecydowanej większości po hebrajsku. Cytując Stary Testament po grecku, Autor w pewnym sensie a priori zdaje się przyjmować tezę, iż Pięcioksiąg powstał pierwotnie po grecku, a tezę tę ma zamiar dopiero przedstawić w dalszej części artykułu. W części drugiej Autor zajmuje się kwestią datacji Pięcioksięgu. Przedstawione tu analizy są wnikliwe i oparte na badaniach kilku badaczy cytowanych w przypisach. Analizy te prowadzą do postawienia hipotezy, iż archetyp Pięcioksięgu powstał po grecku. Autor przytacza argumenty za taką tezą (jednym z silniejszych jest analiza występowania partykuły „de”). Artykuł wydaje się ważnym głosem w dyskusji o tzw. minimalizmie biblijnym. Szkoda, że Autor nie skonfrontował tych poglądów z tezami przedstawionymi w książce „Pięcioksiąg dzisiaj” Janusza Lemańskiego (Kielce 2002), ale artykuł jest już i tak dość obszerny, a tego typu dyskusja musiałaby zająć dużo miejsca.
Radosław Łazarz zajął się w swoim tekście biblijnym uzasadnieniem kary za zabójstwo u wybranych autorów polskiej literatury politycznej XVI wieku (ss. 171-179). Jest to tematyka często poruszana przez polskich szesnastowiecznych pisarzy (Frycz Modrzewski, Wolan), zwłaszcza proweniencji protestanckiej – pisarzy, którzy w argumentacji za sprawiedliwą karą odnoszą się do Biblii (zwłaszcza Rdz 9). Artykuł pisany jest poprawnym i naukowym stylem, prowadzone analizy są rzetelnie uargumentowane, a wnioski wyprowadzone poprawnie.
Mariusz Rosik podjął temat „Heiligkeit in der Bibel” (ss. 9-16). Wyznawcy judaizmu biblijnego rozumieli świętość Boga jako Jego transcendencję i nieprzystępność. Ponieważ termin qādôš etymologicznie wywodzi się z rdzenia oznaczającego czystość, stąd ideę świętości Boga złączono z wymogiem czystości rytualnej i moralnej tych, którzy chcą się do Boga zbliżyć. Uprzywilejowanym miejscem spotkania świętości Boga i czystości człowieka stała się instytucja świątynna. Myśl teologiczna autorów Nowego Przymierza przenosi atrybuty świątyni na samego Chrystusa. To w nim spotyka się boska świętość i ludzka czystość, przy czym czystość ta ma zdecydowanie charakter moralny, nie rytualny. Chrześcijanin, chcąc naśladować Chrystusa, winien starać się właśnie o swą moralną świętość.
Prezentowane czasopismo, zawierające wyżej zasygnalizowane artykuły może okazać się lekturą przynoszącą duży pożytek dla czytelników parających się teologią, zwłaszcza zaś jej biblijnym obliczem.