Janusz Lemański, „Niech przyjdzie do mnie, a dowie się, że jest prorok w Izraelu” (2 Krl 5,8b). Wprowadzenie do profetyzmu starotestamentalnego, t. I: Profetyzm przedklasyczny. Prorocy więksi, Studia i Rozprawy 28, Szczecin 20122, ss. 298
Książka ks. Janusza Lemańskiego poświęcona została zagadnieniu profetyzmu w dawnym Izraelu, na co wskazuje jasno jej tytuł: „Niech przyjdzie do mnie, a dowie się, że jest prorok w Izraelu” (2 Krl 5,8b). Wprowadzenie do profetyzmu starotestamentalnego, t. I: Profetyzm przedklasyczny. Prorocy więksi. Jak wynika z samego tytułu i spisu treści, jest to pierwszy tom większej pracy. Książka podzielona została na dwie części. W pierwszej Autor porusza zagadnienia wprowadzające czytelnika w tematykę profetyzmu, w drugiej natomiast omawia poszczególne księgi prorockie należące do zbioru tzw. „proroków większych”. Pierwsza część obejmuje następujące tematy: profetyzm biblijny a jego kontekst kulturowy; fenomen profetyzmu biblijnego; deuteronomistyczna koncepcja profetyzmu a tradycje prorockie; fazy w rozwoju profetyzmu biblijnego; język profetyzmu; sny jako problem w klasycznym profetyzmie; uniesienie prorockie; prorocy kultowi; fałszywi prorocy. Mówiąc o fazach rozwoju profetyzmu biblijnego, autor wyróżnia okres przedklasyczny i klasyczny, przy czym w tym ostatnim wyodrębnia trzy fazy: przed wygnaniem babilońskim (760-587); czasy wygnania (587-538) oraz czasy powygnaniowe (538-III w. przed Chr.). Na pierwszy rzut oka zastanawiać może swoista nierówność czasowa poszczególnych okresów. Czy rzeczywiście czasom wygnania należy poświęcić osobną sekcję? Choć okres niewoli babilońskiej jest stosunkowo krótki (zaledwie około pół wieku), to jest on na tyle znaczący w dziejach profetyzmu izraelskiego, że poświęcenie mu osobnej sekcji książki jest ze wszech miar uzasadnione. Zatrzymując się na językiem prorockim, ks. Lemański rozumie go szeroko i omawia kolejno: słowo, wizje; czynności symboliczne oraz opisy powołania.
W drugiej części opracowania autor prezentuje poszczególne księgi prorockie ze zbioru „proroków większych”, do którego należą księgi: Izajasza, Jeremiasza, Ezechiela i Daniela. W przedstawieniu poszczególnych ksiąg przyjmuje stały, czteroetapowy schemat: osoba proroka i jego czasy, powstanie księgi, jej struktura literacka i teologia. Te cztery stałe elementy bardzo porządkują materiał i przez to ułatwiają lekturę. Z wiadomych względów księga Izajasza domagała się szczególnej prezentacji. Autor poświęcił poszczególnym jej częściom (Proto-, Deutero- i Trito-Izajaszowi) osobne rozdziały, jak robią to współczesne komentarze. Zauważyć należy, że w prezentacji tak obszernego materiału konieczna jest umiejętność dokonywania syntezy oraz rozległa wiedza z różnych dziedzin biblistyki i teologii. Przy ukazywaniu postaci proroków koniecznym okazało się sięgnięcie do kontekstu historycznego dawnego Izraela. Zagadnienia historyczne w połączeniu ze znajomością kryteriów literackich pozwoliły autorowi w przystępny sposób nakreślić proces powstawania poszczególnych ksiąg. Na bazie kryteriów literackich i teologicznych udało mu się dokonać podziału strukturalnego dzieł proroków. I wreszcie niezwykłą głębią odznacza się ukazanie zagadnień teologicznych w ich dziełach. Autor odznacza się nieczęstą kompetencją łączenia wiedzy historycznej z osiągnięciami badań lingwistycznych i literackich. Obficie korzysta z najnowszych osiągnięć starotestamentalistów i historyków Izraela.
Ks. J. Lemański operuje poprawnym i bogatym słownictwem, język ksiązki jest naukowy, aczkolwiek zrozumiały. Wnioski są formułowane w sposób zrozumiały i kompetentny; są dobrze uargumentowane i uzasadnione w treści pracy. Odznaczają się logicznością wywodu i wynikają bezpośrednio z przeprowadzonych analiz. Trzeba także zauważyć dużą kompetencję Autora w posługiwaniu się językami biblijnymi. Walorem w tym względzie jest poprawna i jednolita w całej książce transkrypcja wyrazów hebrajskich.
Książka zawiera także wykaz skrótów i bibliografię. Ta ostatnia podzielona została na kilka części: teksty źródłowe, słowniki, bibliografia ogólna dotycząca profetyzmu oraz bibliografia dotycząca poszczególnych proroków (komentarze i literatura pomocnicza), a także „pozostała literatura”. Taki podział jest niezwykle klarowny. Zebrana literatura jest bardzo obfita. Autor dotarł do wielu pozycji trudno dostępnych. Należy podkreślić, że bazuje przede wszystkim na literaturze obcojęzycznej, przez co udostępnia polskiemu czytelnikowi wyniki badań nad profetyzmem w zagranicznych ośrodkach.
Praca zawiera dużo przypisów, niekiedy bardzo obszernych, które wskazują na umiejętne posługiwanie się literaturą. Redakcja przypisów jest jednolita, poprawna. Fakt, że niekiedy przypisy są obszerne stanowi o walorze książki – przypisy te bowiem zawierają dyskusję na tematy, które są ważne dla omawianych zagadnień, jednak nie obciążają one zasadniczego tekstu. Całość to opracowanie niezwykle rzetelne i pod każdym względem naukowe; uwzględnia najnowsze badania i światową literaturę dotyczącą profetyzmu. Książka stanowić może charakter podręcznika dla studentów kierunków teologicznych, aczkolwiek przeznaczona jest nie tylko dla studentów. Jej odbiorcami z powodzeniem mogą być zawodowi teologowie, którzy w nauce zajmują się zagadnieniem profetyzmu.