F. Mickiewicz, Ewangelia według świętego Łukasza, rozdziały 1 – 11. Wstęp, przekład z oryginału, komentarz, Częstochowa 2011 (ss. 684); Ewangelia według świętego Łukasza, rozdziały 12 – 24. Wstęp, przekład z oryginału, komentarz, Częstochowa 2012 (ss. 677).
Sobór Watykański II zachęcał, aby przez częstą lekturę Pisma świętego „rozbudzać serdeczne i żywe umiłowanie Pisma świętego” (KL 24) tak, aby ci wszyscy, którzy „zajmują się pracowicie posługą słowa, dzięki wytrwałej lekturze i starannemu studium przylgnęli do Pisma świętego, aby żaden z nich nie stał się próżnym głosicielem słowa Bożego na zewnątrz, nie będąc wewnątrz jego słuchaczem” (KO 25), i „aby tym obficiej zastawić wiernym stół słowa Bożego” (KL 51). Czy książka F. Mickiewicza spełnia powyższe kryteria? F. Mickiewicz odbył studia filozoficzno-teologiczne w Wyższym Seminarium Duchownym Stowarzyszenia Apostolstwa Katolickiego w Ołtarzewie w latach 1982- 1988. Po złożeniu egzaminu magisterskiego z teologii na Wydziale Teologicznym ATK i na podstawie pracy pt. Wychowawcze znaczenie pobytu Izraelitów na pustyni w świetle Pwt 8, której promotorem był ks. dr J. Warzecha, uzyskał w 1988 roku dyplom magistra teologii. Jeszcze w październiku tego samego roku podjął studia specjalistyczne w Papieskim Instytucie Biblijnym w Rzymie, które ukończył w 1992 r. stopniem licencjata nauk biblijnych. Po powrocie do Polski odbył rok studiów doktoranckich w Instytucie Teologii Apostolstwa przy Akademii Teologii Katolickiej w Warszawie, uwieńczone w 1995 roku obroną rozprawy doktorskiej z zakresu teologii biblijnej, pod tytułem Natura nowej świątyni eschatologicznej według Ap 21, 1-4. 22-17. Studium egzegetyczno-teologiczne z uwzględnieniem innych pism nowotestamentalnych oraz apokaliptycznej literatury żydowskiej, pisanej pod kierunkiem ks. prof. dra hab. Jana Łacha. Jednocześnie bezpośrednio po przyjeździe ze studiów zagranicznych Ks. Mickiewicz podjął zajęcia dydaktyczne w Wyższym Seminarium Duchownym Księży Pallotynów w Ożarowie Mazowieckim i pracę tę kontynuuje do dnia dzisiejszego, prowadząc wykłady z Pisma Świętego Nowego Testamentu – kursoryczne i monograficzne. Stopień doktora habilitowanego Ks. F. Mickiewicz zdobył w roku 2004 na podstawie dorobku naukowego i pracy Świadkowie zbawczego posłannictwa oraz mesjańskiej i boskiej godności Jezusa w Pismach św. Łukasza i św. Jana (Ząbki 2003).
Książki (bo jest to dzieło dwutomowe) ks. Mickiewicza poświęcone zostały Ewangelii św. Łukasza: Ewangelia według świętego Łukasza, rozdziały 1 – 11. Wstęp, przekład z oryginału, komentarz, Częstochowa 2011 (ss. 684); Ewangelia według świętego Łukasza, rozdziały 12 – 24. Wstęp, przekład z oryginału, komentarz, Częstochowa 2012 (ss. 677). Jak wynika z tytułu, praca ma charakter komentarza i taki też charakter udało się Autorowi utrzymać w całej rozciągłości opracowania. Poza wykazem skrótów, bibliografią, wstępem, zakończeniem i ekskursami, praca zawiera zasadnicze części, poświęcone najpierw zagadnieniom wprowadzającym w lekturę Ewangelii Łukasza (tekst, źródła, gatunek, styl, struktura, autor, adresaci, czas i miejsce powstania dzieła), a następnie komentarz do poszczególnych perykop (według schematu: 1) Tłumaczenie tekstu biblijnego z języka greckiego; 2) Zagadnienia literacko-historyczne; 3) Egzegeza; 4) Aspekt kerygmatyczny). Zaproponowana struktura pracy wydaje się logiczna i nie budzi zastrzeżeń. Również struktura poszczególnych rozdziałów jest niezwykle przejrzysta. Celem monografii jest przybliżenie najnowszych wyników badań egzegetycznych i teologicznych poszczególnych perykop, a także wydobyć ich zasadnicze orędzie oraz nakreślić teologię całej księgi. Co prawda temu ostatniemu zagadnieniu nie poświęcił Autor osobnego rozdziału, jednak teologia omówiona jest znakomicie w paragrafach, którym nadano tytuł „Aspekt kerygmatyczny”.
Instrukcja Papieskiej Komisji Biblijnej o interpretacji Pisma świętego wysoko ocenia metodę historyczno-krytyczną, po którą Autor sięga najczęściej w częściach egzegetycznych swej pracy. Jednak przyjmowana powszechnie do niedawna przez biblistów metoda historyczno-krytyczna, dziś w wielu wypadkach wydaje się już niewystarczająca. Papieska Komisja Biblijna stwierdza: „Klasyczne posługiwanie się metodą historyczno-krytyczną ma, rzecz jasna, swoje granice. Metoda ta może być stosowana do poszukiwania sensu tekstu biblijnego jedynie w historycznych warunkach jego powstawania, jest natomiast nieprzydatna przy próbach odkrycia możliwości znaczeniowych danego tekstu przy jego odczytywaniu na późniejszych etapach historii objawienia biblijnego oraz dziejów Kościoła. W każdym razie metoda ta przyczyniła się do powstania dzieł o wielkiej wartości z zakresu tak egzegezy jak teologii biblijnej” (Interpretacja Pisma Świętego w Kościele A). Właśnie dlatego Ks. Mickiewicz nie unika metod literackich czy strukturalnych i tam, gdzie to konieczne, posługuje się także nimi.
Dokonując egzegezy i ukazując teologię poszczególnych perykop dzieła Łukaszowego, Autor nie traci z pola widzenia całości Ewangelii. Na poszczególne perykopy patrzy przez pryzmat ogólnych założeń teologicznych Łukasza. Ks. Mickiewicz podkreśla wpływy greckie na dzieło Łukasza. Zazwyczaj w studiach nad Ewangeliami dużą wagę przywiązuje się do wpływu judaizmu na wzorce literackie i sposób prezentacji materiału ewangelicznego, a także na samą myśl teologiczną ewangelii. Jest to założenie ze wszech miar słuszne, ale niepełne. Chrześcijaństwo, choć wyrasta z judaizmu, pozostaje pod silnymi wpływami myśli greckiej, która przejawia się tak w formie (wzorce, struktury, motywy literackie), jak i w treści (wątki, motywy i wzorce ideowe) materiału ewangelicznego. W pracach natury teologicznej sięga się do tekstów autorów greckich jedynie jako exemplum, natomiast opracowania literatury klasycznej zazwyczaj jedynie marginalnie czynią aluzje do tekstów Ewangelii.
W krajach zachodnich już u początku poprzedniego stulecia pojawiły się prace badawcze na temat hellenistycznego podłoża rozwijającego się chrześcijaństwa. Wystarczy tu wymienić: S. Angus, The Religious Quests of the Graeco-Roman Word. The Study in the Historical Background of Early Christianity, New York 1929; S. Angus, The Environment of Early Christianity, New York 1919; S. Jackson Case, The Evolution of Early Christianity: A Genetic Study of First-Century Christianity in Relation to Its Religious Environment, Chicago 1914; W. Fairweather, Jesus and the Greeks Or Early Christianity in the Tideway of Hellenism, Edinburgh 1924. Autor omawianej publikacji wyraźnie wskazuje na greckie idee religijne obecne w Ewangelii Łukasza, z ukazaniem ich mutacji oraz podobieństw i różnic w ich rozumieniu w kulturze greckiej i u ewangelisty. Pewne pojęcia, choć używana terminologia jest identyczna, przyjmują odmienne znaczenie w dziele ewangelisty i w kulturze (zwłaszcza mitach i filozofii) greckiej. Ks. Mickiewicz doskonale ukazuje owe rozróżnienia.
Ks. Mickiewicz zwraca uwagę na cechy stylu i języka Łukasza. Już sam język Łukasza zdecydowanie odbiega od języka pozostałych ewangelistów. Owszem, podobnie jak w ich przypadku jest to język koine, jednak znacznie staranniejszy i lepiej dopracowany literacko. Antiocheńczyk posiada aż 715 wyrazów własnych, podczas gdy Marek jedynie 88, a Mateusz 151 (na podstawie: J. Czerski, Ewangelie synoptyczne w aspekcie literackim, historycznym i teologicznym, OBT 12, Opole 1996, 158-160). Poza tym unika on słownictwa hebrajskiego i aramejskiego, a techniczną terminologię łacińską zastępuje odpowiednimi określeniami greckimi. Wszystkie te niuanse są doskonale zauważone przez Ks. Mickiewicza.
Wydaje się, że niekiedy bibliści (egzegeci) badający dzieło Łukaszowe zbyt mało korzystają z wyników badań filologów klasycznych, a ci ostatni raczej nie zajmują się wpływem myśli grecko-helleńskiej na kształt trzeciej Ewangelii. W krajach zachodnich badania na tym gruncie są nieco bardziej rozwinięte, choć akcentuje się wpływ judaizmu diaspory na pisma Nowego Testamentu (Kilka lat temu ukazała się praca zbiorowa poruszająca zagadnienie relacji judaizmu hellenistycznego z księgami Nowego Testamentu: The New Testament and Hellenistic Judaism, red. P. Borgen, S. Giversen, Peabody 1997), tymczasem Łukasz nie był Żydem żyjącym w diasporze, lecz wychowany był w oparciu o model nie związany z judaizmem. Analiza języka Łukasza wskazuje na jego wykształcenie w tym względzie, należy więc przypuszczać, że znał on przynajmniej główną spuściznę literacką i religijną starożytnej Grecji. Chrześcijaństwo przyjął w Troadzie, bardzo blisko miejsca, gdzie sytuowano starożytną Troję sławioną przez Homera; możliwe więc, że i jego pisma miały wpływ na myśl Łukaszową. Nie można również pominąć wspomnianych już wyżej wpływów Pawłowych na teologię Łukasza. Sam Paweł również często korzystał z greckiej myśli i religijności, by przedstawić poganom orędzie chrześcijańskie. Ks. Mickiewicz na szczęście nie wpisuje się w krąg tych biblistów, którzy zaniedbują greckie wpływy na dzieło Łukasza, co jest dużym walorem omawianego komentarza.
Jego Autor wpisuje się doskonale w nurt badań, do których zachęcał Sobór Watykański II, gdy mówił o potrzebie określenia gatunków literackich. Słynny dwunasty punkt soborowej Konstytucji o Objawieniu Bożym Dei Verbum nakazuje uwzględniać przy interpretacji Biblii „rodzaje literackie” (w sensie ścisłym z punktu widzenia filologicznego chodzi o gatunki literackie): „Celem odszukania intencji hagiografów należy między innymi uwzględnić również rodzaje literackie. Całkiem inaczej bowiem ujmuje się i wyraża prawdę o tekstach historycznych rozmaitego typu, czy prorockich, czy w poetyckich, czy innego rodzaju literackiego. Musi więc komentator szukać sensu, jaki hagiograf w określonych okolicznościach, w warunkach swego czasu i swej kultury zamierzał wyrazić i rzeczywiście wyraził za pomocą rodzajów literackich, których w owym czasie używano. By zdobyć właściwe zrozumienie tego, co święty autor chciał na piśmie wyrazić, trzeba zwrócić należytą uwagę tak na owe zwyczaje, naturalne sposoby myślenia, mówienia i opowiadania, przyjęte w czasach hagiografa, jak i na sposoby, które zwykło się było stosować w owej epoce przy wzajemnym obcowaniu ludzi z sobą” (Dei Verbum 12).
Niezwykle istotne zdają się także ekskursy, które nakreślają szerokie tło omawianych zagadnień i wnoszą wiele do interpretacji poszczególnych perykop. Oto ich tytuły: „Rola Jeruzalem w teologicznej wizji Łukasza”, „Życie i odpłata po śmierci”. Choć ekskursów jest tylko dwa, są one nierozerwalnie związane z dziełem Łukasza, gdyż poruszają tematy typowe dla tego ewangelisty.
Cennym jest fakt, iż Autor unika przytaczania stanowisk ekstremalnych różnych biblistów, którzy zamiast prowadzić badania w sposób rzetelny, starają się raczej zaszokować czytelników. Historyczności opisywanych wydarzeń dowodzi jedynie wówczas, gdy rzeczywiście budzi ona uzasadnione wątpliwości.