Prowansja (łac. provincia nostra), piękna kraina w południowej Francji, kraina, której brzegi delikatnie łaskoczą fale Morza Śródziemnego, znana jest nie tylko z lawendy, oliwy z oliwek, wybornego wina i ziół. Niczym magnes przyciąga także badaczy historii, zwłaszcza tej średniowiecznej i … starożytnej. A w karty tej ostatniej wpisują się postacie związane z Ewangeliami. Postacie, wokół których narosło wiele legend i tradycji. Chodzi przede wszystkim o Marię Magdalenę, towarzyszkę Jezusowych podróży, która przez wieki pobudza wyobraźnię historyków, teologów, pisarzy, ale także zwolenników różnych teorii spiskowych i wszelkiej maści fantastów.
Wraz z Marią Magdaleną, z której Jezus wyrzucił siedem demonów, na południowe wybrzeży Francji na skromnej tratwie bądź lichej łodzi dotrzeć miały dwie inne Marie. Pierwsza z nich to żona Zebedeusza, a matka apostołów Jakuba Większego i Jana, najmłodszego spośród uczniów Jezusa. Druga to Maria, żona Kleofasa (zwanego także Alfeuszem), matka Jakuba Mniejszego (Sprawiedliwego), Józefa, Judy i Szymona, którzy nazwani zostali braćmi Jezusa. Trzem Mariom towarzyszyć mieli Sara i Maksymin. Sara, Egipcjanka, była ponoć służącą żony Kleofasa, Maksymin natomiast należał do grona uczniów Jezusa, choć nie był apostołem. Cała piątka miała przybyć do Prowansji, uciekając przed prześladowaniami chrześcijan w Palestynie.
W Prowansji od wieków pielęgnuje się pamięć o tych pierwszych wyznawcach Jezusa. Budowano ku ich czci kościoły, z szacunkiem przechowywano ich relikwie i z pokolenia na pokolenie przekazywano tradycje i legendy. I tak jest do dnia dzisiejszego.
W 2022 roku otworzono w Prowansji Szlak Marii Magdaleny. Inspiracją tej inicjatywy był zapewne wciąż zyskująca na popularności „Droga św. Jakuba” (nota bene syna Marii Salome), zwana potocznie Camino, wiodąca do Santiago de Compostella w Hiszpanii. Prowansalski szlak jest oczywiście znacznie krótszy. Liczy 222 km, a prowadzi przez regionalne parki przyrodnicze Camargue i Sainte-Baume, wiedzie wzdłuż nadmorskich i często kamienistych ścieżek, zahacza o plaże i lasy, niewielkie miejscowości i ogromną aglomerację, jaką jest Marsylia. W czasie wędrówki pielgrzymi napotykają duże sanktuaria i małe kaplice, świadczące o chrześcijańskich korzeniach Camargue i Prowansji, o tradycjach związanych nie tylko z Marią Magdaleną, ale także towarzyszącymi jej osobami. Tradycje te, jak wspomniano, na stałe wpisały się w kulturę południowej Francji i dlatego zasługują na to, by je poznać.
Szlak Marii Magdaleny wiedzie od Saintes-Maries-de-la-Mer, poprzez Salin-de-Giraud, Fos-sur-Mer, Martigues, Carry-le-Rouet, l’Estaque, Marseille Centre, Marseille la Barasse, Gémenos, a kończy się w Saint-Maximin-la Sainte-Baume. Jego centralnym punktem jest Grota Marii Magdaleny. Grotte Sainte Marie-Madeleine to sanktuarium cieszące się ogromną popularnością wśród pielgrzymów i turystów przez cały rok. Wraz ze swoimi zabudowaniami stanowi ono ważne dziedzictwo historyczne i kulturowe Regionalnego Parku Przyrodniczego Sainte-Baume. Największym miastem na szlaku jest oczywiście Marsylia. Zgodnie z tradycją Maria Magdalena zatrzymała się na jakiś czas w Aygalades (jedno z proponowanych miejsc postoju), głosiła dobrą nowinę w Marsylii, mieszkała przez siedem lat w miejscu, gdzie obecnie stoi kościół Saint-Victor, a następnie udała się do Sainte-Baume, podążając w górę rzeki Huveaune.
SAINTES-MARIES-DE-LA-MER
Według tradycji trzy Marie wraz z Sarą i Maksyminem przybiły po błękitnych falach Morza Śródziemnego do piaszczystych i kamienistych brzegów Prowansji właśnie w tym miejscu. Miejscowość Saintes-Maries-de-la-Mer usytuowana jest w sercu regionu Camargue, znanego z wyjątkowego krajobrazu oraz bogatej fauny i flory, zwłaszcza rozległych mokradeł, a także dzikich białych koni maści camargue, czarnych byków oraz różowych flamingów. Jak widać, jest kolorowo. Nie można zapomnieć o tym, że pozyskuje się tu bardzo wartościową sól morską, a także uprawia wysokogatunkowy ryż. Żadna z tych atrakcji nie pobije jednak religijnych walorów miejscowości.
Miasto jest celem pielgrzymek Romów, którzy przybywają tu, by uczcić św. Sarę, służącą Marii, żony Kleofasa, a matki Jakuba, Józefa, Judy i Szymona. Figura Sary, ustrojona w kolorowe ciuchy, zaprasza do wnętrza krypty kościoła. Można w nim dostrzec rzeźbę łodzi podobną do tej, na której święte Marie przybyły do brzegów Galii.
Religioznawcy powinni rozprawić się z pewnym dylematem. Otóż procesje ku czci patronki Romów, które rozpoczęły się 1935 roku (choć pierwsza obecność Romów w tym miejscu datowana jest na 1438 rok) do złudzenia przypominają kult bogini Durgi, wywodzący się z kraju pochodzenia Cyganów (jeśli wolno użyć tego określenia). Walter Weyrach pisał: „Ceremonia w Saintes-Maries jest zbliżona do dorocznych procesji w Indiach, kraju, w którym powstali Romowie, gdy posągi hinduskiej bogini Durgi, zwanej również Kali są zanurzane w wodzie. Durga, małżonka Sziwy, zwykle przedstawiana z czarną twarzą jest boginią stworzenia, choroby i śmierci”[1].
SALIN-DE-GIRAUD
W tej miejscowości – jak sama nazwa wskazuje – natrafiamy na solanki. Sól zbierana jest z morza poprzez jego osuszanie i usypywana w kopce. To tu napotkać można urokliwe tereny podmokłe, które oferują spektakularne widoki i możliwości obserwowania dzikiej przyrody. Idealnym miejscem do obserwacji ptaków jest nabrzeże jeziora Etang de Vaccarès.
Według tradycji Maria Magdalena często przebywała na tych terenach. Tradycja ta uwieczniona została w miejscowym kościele. Kościół św. Piotra, zbudowany w drugiej połowie XX wieku, jest stosunkowo nowym obiektem sakralnym, ale odgrywa kluczową rolę w życiu mieszkańców tej małej miejscowości. Jego architektura jest prosta, ale jednocześnie ma swój urok, typowy dla budynków sakralnych w regionie. Mimo tego, że kościół nie jest bezpośrednio dedykowany Marii Magdalenie, to lokalne tradycje związane z tą postacią oraz bliskość do miejsc o znaczeniu historycznym i religijnym sprawiają, że ma on swoje miejsce w narracji na temat apostołki apostołów w regionie Prowansji.
FOS-SUR-MER
Opuszczając Salin-de-Giraud pielgrzymi kierują się do Fos-sur-Mer. Po drodze napotykają Port Saint Louis du Rhône z jego słynną wieżą Tour Saint-Louis, z której rozciąga się widok na Rodan. Wieża ma charakter wystawienniczy. Na stałe umieszczono tam kolekcję ornitologiczną. Dużą uwagę przyciągają także wystawy okresowe.
Samo Fos-sur-Mere znane zarówno z malowniczych krajobrazów, jak i z przemysłowego charakteru, co czyni je miejscem o interesującej kombinacji historii, kultury i infrastruktury. Miasto nie jest zbyt dużym ośrodkiem (ok. 15 000 mieszkańców), ale charakteryzuje się różnorodnością społeczności. Posiada rozwinięty port przemysłowy, który jest jednym z większych w regionie. Port odgrywa kluczową rolę w lokalnej gospodarce, ale także oferuje różne atrakcje turystyczne. Katolicy sprawują kult w wybudowanym w XVIII wieku kościele Najświętszego Zbawiciela.
MARTIGUES
Miejscowość położona jest nad brzegami jeziora Berre i kanału Caronte. Znane z urokliwej architektury, kanałów (stąd nazywane „Wenecją Prowansji”), oraz bogatej historii kulturowej, Martigues jest atrakcyjnym miejscem zarówno dla turystów, jak i mieszkańców. Starówka to historyczne serce miasteczka, z wąskimi uliczkami, kolorowymi fasadami budynków oraz malowniczymi kanałami.
W dzielnicy o nazwie Île w 1680 roku wystawiono barokowy kościół pw. św. Marii Magdaleny. Nosi on także drugie miano: św. Ludwika. Przez tutejszych nazywany jest po prostu katedrą. Mieszkańcy szczycą się dwupoziomową fasadą budowli. Na pierwszym poziomie podwójna kolumnada otacza bogato zdobione drewniane drzwi, nad którymi góruje rzeźba Matki Boskiej z Dzieciątkiem w rzeźbionej niszy. Fasadę zdobią żłobkowane kolumny i pilastry zwieńczone korynckimi kapitelami. Drugi poziom, bardziej klasyczny, ożywiony jest prostymi pilastrami i zwieńczony trójkątnym frontonem, którego rzeźba pochodzi z XIX wieku. Wnętrze kościoła, przestronna, pojedyncza nawa z siedmioma przęsłami i płaską przestrzenią czołową, przykryte jest podzielonym na sekcje drewnianym sufitem, zaprojektowanym tak, aby pomieścić malowaną dekorację. Dekoracja ta jednak z niewyjaśnionych powodów nigdy nie powstała…
Ambona z orzecha włoskiego została wykonana przez mistrza ciesielskiego z Martigues, Etienne’a Darbona, który podarował ją kościołowi w 1679 roku. Organy emporowe zbudowane zostały około 1850 roku i posiadają około półtora tysiąca piszczałek. Wśród obrazów na szczególną uwagę zasługuje malowidło zatytułowane Męczeństwo świętej Katarzyny Aleksandryjskiej Jeana Baptiste Daniela (ok. 1636-1720).
Dodać należy, że na wybrzeżu, nieco na wzgórzu położona jest kaplica Notre-Dame-des-Marines. Wewnątrz kaplicy marynarze zawiesili liczne wota w dziękczynieniu za ocalenie podczas morskich podróży.
CARRY-LE-ROUET
Docierając do Carry-le-Rouet, miejscowości, która nie jest bezpośrednio związana z postacią Marii Magdaleny, przejść należy przez plażę Sainte-Croix de Martigues, na której szczycie znajduje się kaplica o tej samej nazwie. Kaplica otoczona jest kamiennym murem o planie prostokąta. W jednym z narożników umocowano kamienny krucyfiks.
Carry-le-Rouet to popularny kurort nadmorski. Pielgrzymi odnajdą tu marinę i osłonięte licznymi zatoczkami plaże. W 1584 roku wystawiono wieżę obronną i od tego czasu stała się ona wizytówką miasteczka. Przez wieki ludność dzieliła się na rolników i rybaków. W pewnym sensie tak jest do dnia dzisiejszego, choć ze zrozumiałych względów część mieszkańców zatrudniona jest w przemyśle. Stało się tak dzięki temu, że w 1950 roku powstało tu osiedle mieszkaniowe usytuowane w taki sposób, by w miarę swobodnie można było się dostać do większych miast o infrastrukturze industrialnej.
Nieco na wschód od Carry-le-Rouet, na Cap de la Vierge (Przylądku Dziewicy) w 1653 roku wystawiono kaplicę ku czci Matki Bożej.
MARSEILLE
Trzy kolejne etapy Szlaku Marii Magdaleny prowadzą przez Marsylię. Chodzi o dzielnicę L’Estaque, centrum zwane Saint-Victor oraz dzielnicę La Barrasse.
Po Paryżu Marsylia jest drugim co do wielkości miastem Francji. Uważana jest za najstarsze miasto w kraju, gdyż założone zostało przez przybyłych tu Greków z Fokai, zachodnich wybrzeży dzisiejszej Anatolii, około 600 roku p.n.e.[2] Dziś Estaque to nadmorska dzielnica (obecnie część 16. dzielnicy) Marsylii, położona na północnym wybrzeżu miasta, wzdłuż brzegu Morza Śródziemnego. Nie ma bezpośredniego, udokumentowanego związku z Marią Magdaleną, choć leży na szlaku jej imienia. Charakteryzuje się specyficznym klimatem, pięknymi widokami na morze i wzgórza, a także bogatą historią związaną ze sztuką i rybołówstwem. Krajobraz jest malowniczy – z zatokami, klifami, portami, kolorowymi domami i wzgórzami. Urzeka także ciepły i suchy klimat śródziemnomorski, z łagodnymi zimami i gorącymi latami. Mieszkańcy uwielbiają ciepły i suchy klimat śródziemnomorski, z łagodnymi zimami i gorącymi latami. L’Estaque od końca XIX wieku przyciągała wielu artystów, w tym malarzy takich jak Paul Cézanne, Georges Braque i Raoul Dufy, którzy byli zafascynowani światłem i krajobrazem tego miejsca. Z tego powodu miasteczko (wtedy jeszcze oddzielone od Marsylii) stało się ważnym ośrodkiem sztuki, zwłaszcza kubizmu.
Co warto tu zobaczyć? Kościół Saint-Henri charakteryzuje się prostą architekturą i ma dużą wartość dla lokalnej społeczności. Stare domy rybackie zachowały swój dawny urok, a dziś przyciągają uwagę wędrowców pięknymi kolorami. Jest także muzeum lokalne, które prezentuje historię i kulturę Estaque, w tym sztukę związaną z tą dzielnicą.
Dużo większą atrakcją na szlaku jest Bazylika Matki Bożej. Francuzi nazywają po prostu „Dobrą Mamą”. Mają oczywiście na myśli Maryję, której figura góruje nad kościołem. Wybudowano go na wzgórzu Garde, liczącym sobie 162 metry n.p.m. Pierwsza kaplica powstała w tym miejscu w 1214 roku. Inicjatorem budowy był kapłan o imieniu Pierre, zwany także Mistrzem Piotrem. Chętnie poszedł za zachętą opata klasztoru św. Wiktora, by zająć się budową kościoła. Z czasem dobudowywano do niego kolejne kaplice, a cały kompleks wciąż się rozrastał. W XVI wieku wszedł w skład fortu, który nakazał zbudować król Francji Franciszek I. Jednak w XIX stuleciu okazało się, że kompleks religijny i tak jest zbyt mały, by dobrze usłużyć przybywającym tu licznym pielgrzymom.
Biskup Marsylii Eugène de Mazenod podjął wówczas decyzję o wybudowaniu w tym miejscu dużej bazyliki Notre-Dame de la Garde. Pierwszy kamień węgielny położono 11 września 1853 roku. Prace powierzono architektowi Henry’emu Espérandieu (był protestantem, co wywołało sprzeciw niewielkiej grupy katolickich mieszkańców miasta), a konsekracja miała miejsce 5 czerwca 1864 roku. Architekt, zmarł w wieku 45 lat, nie ukończywszy dekoracji wnętrza bazyliki. Jeden z jego uczniów, Henri Révoil, dokończył budowę kopuły i prezbiterium.
Postawiono dwupoziomową budowlę w stylu rzymsko-bizantyjskim. Czym się charakteryzuje ten bardzo rzadko spotykany styl? Wyróżnia go kilka cech: dobrze zaokrąglone (niemal półkoliste) sklepienie, systematyczne stosowanie naprzemiennie białego i czarnego kamienia, kopuły bardzo podobne do bizantyjskich i bogate dekoracje naścienne zbliżone do polichromii pełnej bizantyjskich złoceń.
Kościół dolny przyjął formę krypty, górny zaś dedykowano Maryi, której uroczystość z obchodzi się tu 15 sierpnia. Wspomniana wcześniej figura Maryi mierzy nieco ponad jedenaście metrów wysokości. Ustawiono ją na liczącej sobie sześćdziesiąt metrów wieży bazyliki w 1870 roku. Matka Boża, choć trzyma na ręku małego Jezusa, patrzy nie na Syna, lecz w morze. Między innymi dlatego czczona jest przez marynarzy, którzy przywożą tu wota zdobiące wnętrze kościoła. Sama wieża wykonana została z trzech rodzajów marmuru: białego, czerwonego i czarnego. Na czterech jej narożnikach postawiono figury aniołów. Bazylikę zdobią trzy dzwony.
Drzwi wejściowe do kościoła ważą około dwie tony i wykonane są z brązu. Ściany wnętrza dekorowano różnokolorowymi płytami marmuru. W głównym ołtarzu również znajduje się figura Maryi. Choć bocznych ołtarzy prawie tu nie ma, to wnętrze zachwyca ilością pięknych malowideł, mozaik i płaskorzeźb. Dla przykładu XVI-wieczny obraz przedstawiający zwiastowanie namalowany został w nieczęsto spotykanej konwencji: to anioł klęczy przed młodziutką Maryją, nie odwrotnie. Wśród wotów znajdują się obrazy, medale, tablice pamiątkowe, a nawet modele statków.
Nie zatrzymujmy się jednak tylko na bazylice Matki Bożej na wzgórzu Garde, gdyż w mieście, w który Maria Magdalena miała przez siedem lat głosić dobrą nowinę, jest o wiele więcej atrakcji przyciągających uwagę pobożnych pielgrzymów. Jednym z najważniejszych jest opactwo św. Wiktora, położone nieco bliżej wyjścia z portu niż opisana bazylika. Samo opactwo stało się niestety ofiarą Rewolucji Francuskiej. Pozostał po nim jedynie kościół, który wyglądem przypomina twierdzę. Imponujące, że początkami swymi sięga V wieku.
W Marsylii znajduje się także jeden z największych francuskich kościołów. To powstała w drugiej połowie XIX wieku katedra La Major, zwana także katedrą św. Wiktora. Jej budowa rozpoczęła się w 1852 roku na zlecenie cesarza Napoleona III, a zakończono ją w 1893 roku. Katedra została zaprojektowana w stylu neobizantyjskim, co jest stosunkowo rzadko spotykane we Francji. Katedra La Major łączy elementy bizantyjskie z romańskimi. Charakteryzuje się dużymi kopułami, kolorowymi mozaikami, a także przeszklonymi witrażami, które przedstawiają sceny biblijne.
Zewnętrzna elewacja z szarego i białego kamienia nadaje budowli majestatyczny wygląd. Wymiary katedry są imponujące: ma około 142 metrów długości i 60 metrów szerokości w nawie, co czyni ją jedną z największych świątyń we Francji. Jej wieże sięgają wysokości 65 metrów. Warto zwrócić uwagę na duże kopuły, z których największa dominuje nad całym miastem. Wnętrze katedry jest bogato zdobione, z dużymi, pięknymi łukami oraz kolumnami, a także z mozaikami przedstawiającymi różne postacie biblijne. Katedra kryje w sobie także relikwie św. Łazarza, który miał dotrzeć tu z Cypru.
GÉMENOS
Kolejnym miejscem na Szlaku Marii Magdaleny jest gmina Gémenos z miasteczkiem o tej samej nazwie. Nie ma ono bezpośrednich związków z Marią Magdaleną czy jej towarzyszami. Położone jest 20 km na wschód od Marsylii u podnóża wzgórz Sainte-Baume. Znajduje się tu wybudowana w XI wieku kaplica św. Marcina, której nie należy mylić z kościołem pod tym samym wezwaniem, usytuowanym w centrum miejscowości.
Pierwsza wzmianka o kaplicy pochodzi z 1080 roku. Natomiast kościół św. Marcina wybudowano pod koniec XVIII wieku na miejscu starej świątyni pod wezwaniem św. Sebastiana. Witraże w kościele przedstawiają sceny z życia św. Marcina. Kościół słynie także z obrazu Ostatnia wieczerza, autorstwa XVIII-wiecznego malarza Michel Serre.
PLAN D’AUPS
Wioska rozłożyła swoje połacie na wysokości niemal 700 metrów n.p.m. u podnóża gór Sainte Baume. Naturalna jaskinia utworzona przez erozję (baumo w języku prowansalskim) stała się jednym z najstarszych miejsc pielgrzymkowych w świecie chrześcijańskim. Mówi się, że święta Maria Magdalena mieszkała tam przez trzydzieści lat swojego życia. Na tej wysokości nie ma gajów oliwnych ani winnic, ale jedynie preria. Całe pasmo górskie w naturalny sposób dzieli się na dwie części. Dolną pokrywają lasy bukowe i dębowe, górna natomiast stanowi kamieniste wybrzuszenie ze szczytem Saint Pilon w centrum (1100 metrów n.p.m.).
Maria Magdalena miała zamieszkać w grocie na stoku górskiego pasma, by wieść tam życie pokutne. Powtórzmy to: przez trzydzieści lat! Dziś jest to główne miejsce pielgrzymkowe, w którym goście są witani od siedmiu wieków przez członków zakonu kaznodziejskiego (dominikanów). Witani są także napisem w witrażu nad wejściem do groty: Jusqu’a la fin des temps, on dira ce qu’elle a fait („Do końca czasów mówić będziemy o tym co uczyniła”).
To jedno z najważniejszych miejsc na pielgrzymkowym szlaku Marii Magdaleny, więc teraz nieco historii. Święta miała tu przybyć w 47 roku po Chr. Od tamtej pory miejsce to było otoczone kultem miejscowych i dlatego około 415 roku Jan Kasjan założył tu pierwszy klasztor. W 1279 roku Karol II Andegaweński, przyszły król Sycylii i hrabia Prowansji, przeprowadził wykopaliska, które zaskutkowały odkryciem relikwii Marii Magdaleny. Dominikanie przybyli tu w 1295 roku, za staraniem papieża Bonifacego VIII. W 1629 roku papież Urban VIII założył Bractwo Marii Magdaleny.
Ostatnim królem Francji, który odbył pielgrzymkę do świętych miejsc Prowansji, był Ludwik XIV. Przybył do Saint-Maximin 4 lutego 1660 roku wraz ze swoją matką, Anną Austriacką, a następnego dnia udał się do Sainte-Baume i Saint-Pilon. Po powrocie przewodniczył uroczystości przeniesienia ciała św. Magdaleny do porfirowej urny, którą z Rzymu przysłał generał Zakonu Kaznodziejów.
Ciekawostkę może stanowić fakt, że miejscem tym był zafascynowany Karol de Foucauld, francuski trapista, założyciel Zgromadzenia Małych Braci Jezusa i Zgromadzenia Małych Sióstr Jezusa. Powracał tu trzykrotnie: w 1900,1901 i 1913 roku.
Miasteczko wydaje się niewielkie, ale tętni życiem. W centrum odnaleźć można kilka deptaków, fontannę i galerię sztuki. Kawiarnie, restauracje i butiki w uroczych uliczkach wysadzanych platanami zachęcają do spacerów. Dawny klasztor przekształcono na hotel, a w nim zakrystię, kapitularz i salę kominkową – na miejsce okresowych wystaw. W środowe przedpołudnia główny plac wypełnia się ludźmi, gdyż jest to dzień targowy.
W samym centrum znajduje się przepiękny gotycki kościół budowany w latach 1295-1350. Sylwetka budowli jest imponująca. W 1279 roku podjęto wykopaliska pod oratorium św. Maksymina. Odkryto tam między innymi sarkofag, w którym – zgodnie z wielowiekową tradycją – spocząć miała Maria Magdalena. Identyfikację potwierdzać miały naskalne rysunki przedstawiające świętą wraz z Maksyminem. Miejsce ogłoszono jako cudowne, z powodu uzdrowień, które miały się tam dokonać.
Po odkryciu grobu Marii Magdaleny i oficjalnym uznaniu tych relikwii w 1281 roku. Karol II Andegaweński, hrabia Prowansji, postanowił, za zgodą i zachętą papieża Bonifacego VIII, zbudować wspaniałą bazylikę na cześć apostołki apostołów. Bonifacy wydał w tej sprawie kilka bulli, a opiekę nad nowopowstającym obiektem powierzył dominikanom. Czas budowy podzielić można na kilka etapów. Trzy apsydy i pierwsze pięć kratownic ukończono w 1345 roku. Budowę przerwała na pewien czas w 1348 roku „czarna śmierć”, której ofiarami stała się połowa ludności miasta, w tym ekipa budowlana. Chodzi o najbardziej śmiercionośną w historii epidemię dżumy (1346-1353), w której zmarło około 50 milionów osób, czyli niemal połowa mieszkańców Europy. Szósta kratownica (przęsło nawy głównej) pokrywająca kryptę została zbudowana w 1404 roku. Trzy ostatnie ukończono około 1525 roku Centralna fasada i dzwonnica, przewidziane na początku nawy południowej, nigdy nie zostały zbudowane.
Z tego okresu warto wspomnieć wizytę króla Ludwika Sabaudzkiego, który w 1516 roku przybył tu wraz z synem Franciszkiem I. Kronikarz wspomina, co następuje: „Król przybył do Saint-Maximin 20 stycznia z doskonałą eskortą. W tym mieście zastał królową Klaudiuszę, jego żonę, królową Ludwikę Sabaudzką, swoją matkę i siostrę Małgorzatę, żonę księcia Alençon i późniejszą królową Nawarry, a także część ich dworu. Następnego dnia król i jego świta udali się z pielgrzymką do Sainte-Baume przez Nans”[3].
Obecnie budowla liczy sobie 73 metry długości, 43 metry szerokości i 29 metrów wysokości. Jest to największa gotycka budowla w Prowansji. Chór zawiera 94 stalle. Główny ołtarz, autorstwa Anteine Ronzena, składa się z szesnastu paneli przedstawiających mękę Pańską. Organy natomiast posiadają 2692 piszczałek.
Bazylikę wybudowano według planów architekta Pierre’a Le Français. Nigdy nie wykonano zaplanowanych pierwotnie drzwi wejściowych ani nie wybudowano planowanej wieży dzwonniczej. Ołtarz główny pochodzi z XVII wieku, natomiast organy wystawiono w 1773 roku. Według tradycji znajduje się tu trzeci najważniejszy grobowiec chrześcijański. Dlaczego? W krypcie bowiem znajduje się najważniejsza relikwia Prowansji: czaszka Marii Magdaleny. „Podczas dokonywanej inwentaryzacji w 1780 roku – jak podają przewodniki – oderwany kawałek czaszki umieszczono w kryształowej tubie, znajdującej się u podstawy całego relikwiarza. Badania przeprowadzone w 1974 roku potwierdzają, że to śródziemnomorski typ kobiecy w wieku około pięćdziesięciu lat”[4]. Pomimo niewielkich rozmiarów (19 m2) krypta jest sercem bazyliki. Oprócz relikwiarza Marii Magdaleny, znajdują się w niej cztery sarkofagi pochodzące z drugiej połowy IV wieku, w których spoczywają św. Maksymin, św. Marcela, św. Zuzanna i św. Sydoniusz.
Relikwiarz natomiast został sporządzony w 1860 roku i zastąpił pierwszy, srebrno-złoty, skradziony podczas rewolucji. Badania wykazały, że czaszka należy do niewysokiej kobiety z basenu Morza Śródziemnego w wieku około sześćdziesięciu lat. Do dna relikwiarza przyklejono kryształową rurkę. Zawiera ona fragment skóry i tkanki kostnej przylegającej do kości czołowej Marii Magdaleny. Ten fragment oddzielił się od czaszki podczas przeglądu relikwii na krótko przed rewolucją. Analiza włosów pozwala przypuszczać, że kobieta miała żydowskie pochodzenie.
ZAKOŃCZENIE
W 2019 roku powstało w Saintes Maries de la Mer stowarzyszenie o nazwie Chemins des Saintes et Saints de Provence. Jego celem jest przybliżanie duchowego i kulturowego dziedzictwa związanego z obecnością (co do której członkowie stowarzyszenia są przekonani) Marii Magdaleny i jej towarzyszy w Prowansji. Niech za słowa wieńczące niniejszą publikację posłuży wyznanie jednej z założycielek stowarzyszenia:
***
Chcieliśmy wprowadzić pielgrzymów do przeżycia wewnętrznej podróży w łączności z Marią Magdaleną. Kim jest ta kobieta, świadek zmartwychwstania Chrystusa? Jest kobietą ognia, ze zdeprawowaną pierwszą częścią życia, kobietą, która odrodzi się po spotkaniu z Jezusem. Jest to również kobieta przesłania, która przez 7 lat nauczała o wierze w Marsylii i przyczyniła się do ewangelizacji Prowansji wraz z innymi świętymi. W końcu jest to kobieta ciszy i kontemplacji, pustelnica w grocie Sainte-Baume[5].
[1] W. Weyrauch, Oral Legal Traditions of Gypsies, w: Gypsy Law. Romani Legal Traditions and Culture, red. W. Weyrauch, Berkeley 2001, 262.
[2] Marsylia, w: Popularna Encyklopedia Powszechna 10, red. zespół, Kraków 1995, 197.
[3] Przekład za: https://www.saintebaume.org/grotte/histoire/ [dostęp: 20.02.2025].
[4] https://www.recogito.eu/tajemnice-prowansji/ [dostęp: 26.02.2025].
[5] https://gnn.pl/nasz-ranking-dziesiec-najpiekniejszych-muzeow-w-paryzu/ (dostęp 26.02.2025).