„Verbum vitae”, Półrocznik Biblijno–Teologiczny nr 1: Kto będzie zbawiony?, wyd. Instytut Teologii Biblijnej „Verbum”, Kielce 2002, ss.299
Prof. L. Alonso Schökel, jeden z najbardziej znanych biblistów naszych czasów, u schyłku swojej działalności dydaktycznej wygłosił w Papieskim Instytucie Biblijnym w Rzymie wykład, którego treść w znacznej mierze pokrywa się z rozważaniami zawartymi w rozdziale „Esegesi biblica e società” jego książki Appunti di ermeneutica (Bolonia 1994, współautor: J.M. Bravo Aragón). Dokonując pewnej retrospekcji badań nad Biblią, Alonso Schökel dostrzegł w niektórych środowiskach naukowych rysującą się tendencję do zamykania się w świecie badań, często bardzo specjalistycznych, przez co z natury swej ograniczonych i przeznaczonych dla wąskiego grona odbiorców. Nie negując wcale potrzeby takich badań, autor wskazywał na konieczność budowania pomostu pomiędzy światem badań egzegetycznych a duszpasterską działalnością Kościoła. Pismo święte jest przecież „Słowem Życia” (Verbum vitae) – przekonywał autor – stąd badania naukowe nad Świętą Księgą nie mogą stanowić formy „sztuki dla sztuki”, lecz prowadzić do ożywienia wiary. Wydaje się, że właśnie takiemu celowi służy inicjatywa podjęta przez Instytut Teologii Biblijnej w Kielcach: przekazując najnowsze osiągnięcia nauk biblijnych i egzegetycznych, udostępnia je szerokiemu gronu teologów i katechetów, oraz środowiskom akademickim.
Z wielką radością powitać możemy na polskim rynku wydawniczym Półrocznik Biblijno–Teologiczny „Verbum vitae”, wydawany przez wspomniany Instytut Teologii Biblijnej „Verbum”. Zadaniem Instytutu jest dynamizowanie i harmonizowanie współpracy między biblistami i teologami. Nowe czasopismo jest jedną z inicjatyw służącą realizacji tego zadania. Jego Rada Naukowa oraz Redakcja szczyci się nazwiskami wielkich biblistów polskich (i nie tylko; w skład Rady Naukowej wchodzi np. Jean-Noël Aletti, reprezentujący Pontificio Istituto Biblico w Rzymie). Reprezentują oni niemal wszystkie ośrodki uniwersyteckie i akademickie naszego kraju, na czele z Instytutem Nauk Biblijnych KUL. Już sam ten fakt zapewnia kompetencję autorów publikowanych artykułów oraz ich wysoki stopień naukowości. Adresatami nowego pisma są jednak nie tylko środowiska w sensie ścisłym naukowe, ale także duszpasterze i wierni. Stąd troska o przystępność języka. Rozpiętość grona adresatów motywowana jest pragnieniem wydawców, aby pismo przyczyniało się do aktualizacji i inkulturacji Słowa Bożego. Aktualizacja przesłania Biblii, jak pisze redaktor naczelny, Ks. Henryk Witczyk, nie może być ani selektywna, ani tendencyjna; inkulturacja zaś polegać ma na takim tworzeniu kultury chrześcijańskiej, aby obejmowała ona całą egzystencję człowieka.
Novum w przyjętej formule czasopisma stanowi fakt, że – w odróżnieniu od wielu pism teologicznych, a nawet biblijnych – każdy z kolejnych numerów zaczynającego się ukazywać periodyku poświęcony jest odrębnemu tematowi. Numer pierwszy nosi tytuł „Kto będzie zbawiony?”. Itinerarium proponowane przez redaktorów daje całościowy wgląd w proponowaną tematykę, która przedstawiana jest poczynając od Starego Testamentu, poprzez Nowy Testament, poprzez tradycję judaistyczną i międzytestamentalną, poprzez nauki Ojców Kościoła, aż po współczesne nauczanie Kościoła. Ta logiczna w swej strukturze prezentacja poruszanej problematyki jest potwierdzona przez wewnętrzną budowę każdego numeru. Zawiera ona trzy elementy, zatytułowane kolejno: Stary Testament, Nowy Testament oraz Ojcowie i życie Kościoła. Ostatnia część czasopisma przedstawia omówienia wydarzeń świata biblijnego i recenzje.
W sekcji poświęconej zagadnieniom Starego Testamentu zamieszczone zostały cztery artykuły: „Zbawienie – zmaganie o Boże oblicze na twarzy Kaina (Rdz 4,1-16), autorstwa Ks. W. Pikora (ss. 29-40); „Jozue – Jezus. Biblijna typologia Zbawiciela”, autorstwa Ks. A. Troniny (ss.41-56); „Pod władzą królewską (Ps 2)”, autorstwa O. S. Bazylińskiego OFMcon (ss.57-74); oraz „Cierpienia Sługi Boga typem zbawczej pasji Chrystusa”, autorstwa Ks. J. Lemańskiego (ss.75-102). Wielkim zatroskaniem Boga jest przywrócenie Jego obrazu na obliczu człowieka – pisze Ks. Pikor, snując rozważania w oparciu o badania metodą narratywną opowiadania o Kainie i Ablu. Autor koncentruje się na znaczeniu hebrajskich terminów: „twarz”, „pochylenie” i „wyniesienie”, oraz na ich funkcji w narracji. Analiza egzegetyczna i interpretacja teologiczna narracji prowadzi do postawienia tezy, według której Bóg zmaga się o przywrócenie pierwotnego wyglądu „twarzy” Kaina, gdyż tylko twarz „wzniesiona” odbija w sobie blask oblicza Bożego; uczucia i namiętności człowieka „pochylają” jego twarz ku ziemi. Ks. Tronina przekonuje, że Jozue jest prototypem i antycypacją postaci Zbawiciela. Używając typologii jako istotnej zasady interpretacji biblijnej, autor wykazuje, że jak Jozue zastąpił prawodawcę Mojżesza, tak porządek łaski w Chrystusie zastępuje dawny porządek Prawa. Taka interpretacja figury Jozuego wkomponowuje się doskonale w zasadę postawioną przez św. Augustyna, według której Nowy Testament ukryty jest w Starym, a Stary wyjaśnia się w Nowym. Postać idealnego króla, zarysowana w mesjańskim psalmie 2, jest przedmiotem rozważań O. Bazylińskiego. Ukazuje on, że jedynym królem świata, w tym narodów żyjących z dala od Bożego prawa, jest zawsze Jahwe, który panuje za pośrednictwem swego pomazańca. Tekst Ps 2 przedstawia publiczną inwestyturę, która uważana była przez Izraelitów za dzień narodzin regenta. Elementy mesjańskie zawarte w tekście psalmu, widziane oczyma Kościoła z perspektywy popaschalnej, wyraźnie wskazują na Chrystusa i Jego królewską godność. Skomplikowanymi problemami natury filologicznej Iz 52,13-53,12 zajmuje się Ks. Lemański. Choć Sitz im Leben perykopy osadzone jest w czasach powygnaniowych, jej teologiczno – moralne przesłanie, wzywające do pokornego zawierzenie woli Bożej w czasach doświadczeń i cierpienia, pozostaje aktualne zawsze. Analiza egzegetyczna fragmentu Izajasza pozwala dostrzec silne związki łączące cierpienie Syna Bożego z Jego wywyższeniem.
W części dotyczącej zagadnień Nowego Testamentu czytelnik znajdzie pięć artykułów: „Kto może być zbawionym? (Mk 10,26), autorstwa Ks. A. Maliny (ss.105-122); „Eucharystia – sakrament zbawienia dla wielu”, Ks. H. Witczyka (ss. 123-154); „Boża sprawiedliwość objawiająca się w zbawieniu przez krzyż”, Ks. W. Rakocego (ss. 155-162); „Spotkanie ze Zmartwychwstałym jako podstawa Pawłowej misji do Żydów i pogan”, O. A. Gieniusza CR (ss. 163-184); oraz „Zbawieni przez miłość Baranka (Ap 1,5b-6)”, autorstwa O. W. Popielewskiego OMI (ss. 185-198). O tajemniczym napięciu pomiędzy zbawczą wszechmocą Boga a wolnością człowieka pisze Ks. Malina. Zbawienie jest wynikiem osobowej relacji z Chrystusem. Właśnie odniesienie każdego wierzącego do Chrystusa decyduje o ostatecznym kształcie relacji z Bogiem. Odpowiedzi na pytanie uczniów „Kto może być zbawionym?” (Mk 10,26), skierowane do Jezusa, należy szukać na drodze identyfikacji woli zbawczej Boga z działalnością o osobą Jego Syna. Zbawczą rolę Eucharystii rozważa Ks. Witczyk. Sakrament ten jest głęboko zakorzeniony w ziemskiej działalności historycznego Jezusa, a przez uobecnienie Jego paschalnego misterium „teraz” prowadzi do zbawienia. Droga, którą obrał autor w swych rozważaniach, a która doprowadziła do powyższej konkluzji, wygląda następująco: poczynając od ukazania różnych aspektów życia i działalności ziemskiego Jezusa jako Zbawiciela, autor przechodzi do ukazania motywu „godziny” Jezusa jako ofiary Jego zbawczej męki, śmierci i zmartwychwstania, by ostatecznie zaprezentować Eucharystię rozumianą jako uobecnienie ofiarniczo – zbawczej śmierci Chrystusa. Ks. Rakocy ukazuje, że w krzyżu Chrystusa dostrzec możemy dzieło Bożej sprawiedliwości, która przeniknięta jest Miłością. Odpowiadając teologom, którzy sądzą, iż krzyż nie był konieczny do zbawienia, autor przekonuje, że Bóg wybrał najdoskonalszy sposób dokonania tego dzieła. Skutkiem usprawiedliwienia dokonanego w dziele krzyża jest przede wszystkim odnowienie zerwanej przez grzech przyjaźni z Bogiem; usprawiedliwienie jawi się jako niczym nie zasłużony dar Boga. Na osobistą więź z Jezusem, która jest początkiem drogi zbawienia, wskazuje O. Gieniusz. W ten właśnie sposób rozpoczęło się zbawcze spotkanie z Bogiem w życiu św. Pawła, który – od tego momentu począwszy – traktuje swą misję jako doprowadzanie innych do osobistej relacji z Chrystusem. O wydarzeniu damasceńskim w życiu Szawła autor pisze jako o powołaniu, a nie – jak często się uważa – nawróceniu (nawrócenie implikuje zasadniczą przemianę moralną i często zmianę religii; ani o jednym, ani o drugim nie może być mowy w przypadku Apostoła narodów). O zbawieniu (nie o katastrofie!) mówi także księga Apokalipsy, która ukazuje je jako dzieło Chrystusa – Baranka. Pierwszy hymn Apokalipsy (Ap 1,5b-6) jest, zdaniem O. Popielewskiego, wyrażeniem wiary w zbawczą miłość, która uwalnia od grzechów. Przesycony jest on myślą eklezjologiczną, w której Kościół ukazany jest przez Jana jako Oblubienica Chrystusa – Baranka; sam Chrystus zrodził ją w swej krwi i przygotowuje poprzez dzieje do wejścia na gody.
W części poświęconej Ojcom i życiu Kościoła zamieszczono cztery artykuły: „Chrystus jako Zbawiciel w alegoryczno-symbolicznej interpretacji epizodu o uciszeniu burzy (Mt 8,23-27; Mk 4,35-5,1; Łk 8,22-26)”, autorstwa Ks. K. Bardskiego (ss. 201-226); „’Przyodziej ciała trofeum…’ Soteriologia hymnów św. Ambrożego”, Ks. T. Gaci (ss. 227-252); „Jezus jako Zbawiciel w nauczaniu Paulina z Noli”, Ks. J. Pałuckiego (ss. 253-270); oraz „Teologia zbawienia w nauczaniu Jana Pawła II”, autorstwa Ks. J. Kudasiewicza (ss. 271-289). Ks. Bardski zaprezentował niezwykłe bogactwo patrystycznej interpretacji epizodu uciszenia burzy przez Jezusa. Przedstawił także nowe propozycje symbolicznego odczytania przesłania perykopy, które zawarte są w interpretacji chrzcielnej, misyjnej i skrypturystycznej. Kluczem do interpretacji chrzcielnej może być związek perykopy z narracją o przejściu przez Morze Czerwone (tak niektórzy odczytują symbolicznie Jezusowy nakaz przeprawienia się na drugi brzeg). Interpretacja misyjna oscyluje wokół myśli o opuszczeniu zamkniętego kręgu judaizmu i udania się do pogan. W interpretacji skrypturystycznej zasadniczym momentem perykopy jest motyw przebudzenia Chrystusa, rozumiany jako Jego wejście w historię zbawienia. W artykule Ks. Gaci (nasyconym tekstami łacińskimi), prezentującym teologię hymnów św. Ambrożego, powraca myśl o tym, że zbawienie realizuje się na drodze osobistej relacji z Chrystusem. Realizuje się ono w życiu chrześcijan, którzy – pomimo swych słabości – dźwigani są w drodze przebaczającym spojrzeniem Chrystusa. Myśl teologiczną Paulina z Noli rysuje przed czytelnikami Ks. Pałucki. Według soteriologii w niej zawartej Jezus jest jak Woda, która ożywia, oczyszcza i nawadnia; jest jak Skała, z której tryskają źródła Ducha Świętego. W Chrystusie Zbawicielu Bóg objawia ludzkości swą miłość. Właśnie w tym znaczeniu Zbawiciel jest wzorem miłosierdzia; wpatrzony w ten wzór Paulin, człowiek głębokiej wiary i intensywnej modlitwy, wzywa w swych pismach do naśladowania Chrystusa okazującego miłosierdzie. Ks. Kudasiewicz zatrzymuje się nad nauczaniem papieskim. Człowiek nie jest w stanie zbawić sam siebie – to jedna z często akcentowanych przez Jana Pawła II prawd. Każdy potrzebuje Zbawiciela. Zbawcza wola Boga dotyczy każdego człowieka, i to zarówno w wymiarze fizycznym, jak i duchowym. Jedyną odpowiedzią na tę wolę może być miłość.
Dwa ostatnie artykuły zamieszczone na łamach pierwszego numeru „Verbum vitae” to wnikliwe recenzje książek. Ks. H. Witczyk omawia pozycję R.B. Hays’a La visione morale del Nuovo Testamento. Problematiche etiche contemporanee alla luce del messaggio evangelico (Cinisello Balsamo 2000). Książka w sposób rzetelny, a jednocześnie przejrzystym językiem omawia problemy etyki współczesnej, wśród których zatrzymuje się przede wszystkim na przemocy, rozwodzie, homoseksualizmie, antyjudaizmie i aborcji. K. Mielcarek recenzuje pracę zbiorową pod redakcją R. Rubinkiewicza, zatytułowaną Biblia o odkupieniu (Lublin 2000). Autorzy, pracownicy KUL, z różnej perspektywy naświetlają dzieło odkupienia dokonane przez Chrystusa. Nowością recenzji zamieszczanych przez nowe pismo jest fakt, że każda z nich posiada swój tytuł, który uwypukla zasadniczy temat omawianej pozycji.
Nowe pismo biblijne jest, jak pisze w swym słowie Ks. Bp K. Ryczan, odpowiedzią na wezwanie Soboru Watykańskiego II, aby coraz bardziej otwierać przed wiernymi skarbiec Objawienia. Pomimo upływu trzydziestu kilku lat, wezwanie to nie traci na aktualności. Lektura „Verbum vitae” z pewnością ułatwi czytelnikom korzystanie z tekstów Pisma Świętego (widzianych również przez pryzmat nauczania Ojców), pomoże w przygotowaniu komentarzy liturgicznych, prowadzeniu katechez biblijnych w ośrodkach teologicznych i duszpasterskich, w rozwoju działalności ekumenicznej i apostolatu biblijnego. Przyjmując z radością do rąk czasopismo „Verbum vitae” pozostaje życzyć Zespołowi Redakcyjnemu i Wydawcy, by rozpoczęte dzieło służyło przekazywaniu rzetelnej i głębokiej myśli teologicznej szerokiej rzeszy czytelników.